"Κόσμος", Witold Gombrowicz

Εξαιρετικό είναι το βιβλίο του Βίτολντ Γκομπρόβιτς, «Κόσμος». Οι αρχικές σελίδες απαιτούν υπομονή από τον αναγνώστη, οι χαρακτήρες μοιάζουν εντελώς ασήμαντοι- και είναι- η ματιά του συγγραφέα εστιάζει σε μικροπράγματα και η διήγηση μοιάζει κάπως βουκολική. Κι εκεί που σε έχει αποκοιμίσει, έρχεται μια μικρούλα έκρηξη, μια τόση δα σκηνή. Κι έπειτα μια φράση, και μετά άλλη έκρηξη, και τελικά πιο μεγάλη σκηνή. Και φτάνεις να αναρωτιέσαι για τον μικρόκοσμο του ανθρώπου χωρίς καν να το καταλάβεις.

Ήρωας του μυθιστορήματος και πρωτοπρόσωπος αφηγητής είναι ο Βίτολντ, ένας νεαρός που τα πάει άσχημα με τους γονείς του και αποφασίζει να περάσει το καλοκαίρι σε μια μικρή πολωνική πόλη για να τους αποφύγει. Εντελώς τυχαία συναντιέται με τον Φουξ και πιάνουν μαζί ένα δωμάτιο σε ένα απομακρυσμένο σπίτι. Την αρχική τους περιέργεια εξάπτει ένα κρεμασμένο σπουργίτι που βρίσκεται εκεί κοντά. Έτσι γνωρίζονται με την οικογένεια, τη μαμά Μπουλούκα- που για όλους τρέχει, τα πάντα κάνει, και ατελείωτες κοινοτοπίες λέει όσο γκρινιάζει, τον μπαμπά Λεόν- συνταξιούχο υπάλληλο τραπέζης που του αρέσει να κάνει σβωλαράκια με το ψωμί του στο τραπέζι και να μιλά με φιοριτούρες, αηδιούλες, υποκοριστικά, ανύπαρκτους λατινισμούς και να λέει berg- την υπηρέτρια Κατάσια- που έχει πάθει ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα και το στόμα της έχει σκιστεί από τη μια πλευρά και μοιάζει τεράστιο και έκφυλο- και τη μικρή λεπτεπίλεπτη Λένα- τη νιόπαντρη κόρη του σπιτιού.

Ο ήρωας από την αρχή συσχετίζει το αποτρόπαιο στόμα της Κατάσια με το υπέροχο της Λένα, φτιάχνει μια ερωτική φαντασίωση που τις περικλείει με τον πιο εξωφρενικό τρόπο. Κι όσο αρχίζουν να κρεμιούνται κι άλλα πράγματα- ένα κλαράκι σε μια κλωστή- γίνεται κοινωνός της μικροζωής του σπιτιού, κοιτά κάθε στιγμή τη Λένα, εκστασιάζεται, παρατηρεί, γίνεται για λίγο ένα- και μετά τίποτα- με όλους αυτούς. Κυρίαρχες είναι οι φράσεις:

Σαν δεν έχεις κείνο που αγαπάς

Για δεν αγαπάς κείνο που χεις

Σαν θολώσει το μυαλό σου, βρες τη με τον εαυτό σου.

Η γραφή του Γκομπρόβιτς είναι ιδιότροπη, ο συγγραφέας αγαπά τη γλώσσα να τη στραμπουλά∙ κάποτε είναι μακρόσυρτα ανιαρή, άλλοτε αστραφτερά έξυπνη. Σε κάποια σημεία βαριέσαι του θανατά, σε άλλα δε θέλεις να το αφήσεις από τα χέρια σου. Ο «κόσμος» είναι ένα μυθιστόρημα μοναξιάς, μια πραγματεία για την αποστασιοποίηση του ανθρώπου από τους άλλους, από αυτά που συμβαίνουν γύρω του- άλλοτε ασήμαντα, κάποτε τόσο σημαντικά όσο η ζωή και ο θάνατος. Το χιούμορ δε μπορεί να κρύψει την ανικανότητα να κατανοήσεις αυτό που θα μπορούσε και αυτό που τελικά γίνεται. Κι αν δε διέπραττα ιεροσυλία θα έλεγα πως αυτό το κείμενο είναι η μετάβαση από το μοντέρνο μυθιστόρημα στον Τομ Ρόμπινς.

«Κόσμος», Βίτολντ Γκομπρόβιτς, μετ. Βασίλης Αμανατίδης, εκδ. Νεφέλη, 2012, σελ.361

Υ.Γ. 1 Η μετάφραση είναι από τα Αγγλικά αλλά από το επίμετρο του μεταφραστή καταλαβαίνουμε πως έγινε με όρεξη και μεράκι. Δεν μπορώ φυσικά να την κρίνω, αλλά θεωρώ πως σε ένα τόσο ιδιότυπο κείμενο δεν με ξένισε τίποτα, οπότε καταγράφεται στα θετικά.

Υ.Γ. 2 Η έκδοση είναι πολύ προσεγμένη.