"Υπόγειος κόσμος", Don Delillo

Χρειάζεται μια ιδιαίτερη αφηγηματική δεινότητα και συγγραφική ικανότητα για να χειριστείς ένα βιβλίο 950 σελίδων με τον τρόπο που το έκανε ο Ντον Ντελίλο στον «Υπόγειο Κόσμο». Μιλάμε για μια αφήγηση σε σπαράγματα, που ξεκινά το 1951 και πηδά από χρονολογία σε χρονολογία ως τη δεκαετία του 90, μια πλειάδα χαρακτήρων με τυπικό μόνο πρωταγωνιστή έναν τύπο, τον Νικ Σέυ, που μεγάλωσε στο Μπρονξ με καθολική ανατροφή και στα δεκαεφτά του έκανε αναμορφωτήριο. Είναι τόσοι οι ήρωες του βιβλίου- σε πολλά στιγμιότυπα μπλέκονται και υπαρκτά πρόσωπα, ο Σινάτρα, ο Έντγκαρ Χούβερ- οι αφηγητές, οι τόποι και οι χρόνοι που θα ήταν αδιανόητο κανείς να προσπαθήσει μια περίληψη της πλοκής.

Η εναρκτήρια σκηνή είναι μια στιγμή του Μπέιζμπολ που έμεινε στην ιστορία (για ένα κοριτσάκι που γεννήθηκε στην Ελλάδα μιλάμε για ό,τι πιο βαρετό μπορεί να φανταστεί άνθρωπος, αν και καταλαβαίνω το πολιτικό σχόλιο) όπου η μπάλα αποκρούεται, βρίσκεται στις κερκίδες και κερδίζει η ομάδα που έχανε ως τότε. Ο μύθος λέει πως αυτή η μπάλα δεν βρέθηκε ποτέ, όμως ο Ντελίλο βάζει ένα μαύρο αγόρι να τη διεκδικεί και να την παίρνει σπίτι μαζί του. Γύρω της θα στηθεί το γαϊτανάκι των ηρώων, των γενεών, της ιστορίας. Την ίδια μέρα η ΕΣΣΔ πραγματοποιεί την πρώτη της επιτυχημένη σχάση πυρηνικής βόμβας σε πεδίο.

Η ανάγνωση απαιτεί γερό στομάχι, δεν είναι ούτε εύκολη, ούτε βολική, στο πρώτο μέρος ζητά έναν αναγνώστη αφοσιωμένο που το μυαλό του θα μένει συγκεντρωμένο στο στόχο. Έπειτα το βιβλίο ανοίγεται και κάνει ιλιγγιώδεις πτήσεις σε αυτό που ο Ντελίλο μόνος ίσως από τους Αμερικάνους ομότεχνους του μπορεί να κάνει τόσο καλά, να δίνει πολιτική χροιά στην καθημερινότητα. Μιλάμε για ένα βιβλίο βαθιά πολιτικό, με πρωταρχικό θέμα τα σκουπίδια, τα απόβλητα, αλλά και την πυρηνική απειλή, την αναίτια βία που γίνεται συνήθεια, τη θεοποίηση του χρήματος, τη χρήση του σεξ ως μέσο κι όχι ως ατόφια ευχαρίστηση, την μαζική κουλτούρα της τηλεόρασης και του αθλητισμού, της τέχνης που δεν οδηγεί πουθενά. Ο Ντελίλο πιάνει τον σφυγμό της Αμερικής, αλλά με έναν τρόπο βαθύ, χρησιμοποιεί το περιτύλιγμα για να το ανοίξει και να μπει στην ουσία. Ο λόγος του είναι σύγχρονος και ταυτόχρονα αρχέγονα λογοτεχνικός.

Ο σουρρεαλισμός της κοινωνίας έτσι όπως διαμορφώθηκε το δεύτερο μισό του 20^ου αιώνα είναι το μόνιμο μοτίβο των έργων του Αμερικάνου συγγραφέα. Εδώ όμως τα πράγματα πάνε ένα βήμα παραπέρα, απογειώνονται σε έναν λογοτεχνικό θρίαμβο. Όχι, δεν είναι ο «Υπόγειος κόσμος» ένα έργο «για δεκάδα», όπως θα έλεγε μια φίλη. Είναι όμως παρ’ όλα αυτά ένα από τα ελάχιστα έργα που μπορούν να εκφράσουν με σύγχρονο τρόπο- πέρα από την ξύλινη γλώσσα των πολιτικών- πολιτικό λόγο. Με τη μόνη δυνατότητα που έχει μείνει πια στο σύγχρονο κόσμο για να ειπωθεί κάτι τέτοιο, μπαίνοντας στο δέρμα αυτής της κουλτούρας για να μπορέσει να χώσει το μαχαίρι στο κόκαλο.

«Υπόγειος κόσμος», Ντον Ντελίλο, μετ. Έφη Φρυδά, εκδ. Εστία, 2000, σελ.947

Υ.Γ. Το βιβλίο ήταν εξαιρετικά κακά δεμένο, η ράχη του ξερνούσε κόλλες σε μπαστουνάκια, και τελικά κατέληξε χωρίς εξώφυλλο. (Δεν μου έχει ξανασυμβεί ποτέ, για όσο μεγάλο βιβλίο κι αν μιλάμε). Παρ’ όλα αυτά, το πολυτονικό, πολυτονικό. Μάλλον θα επέμενε ο ίδιος ο συγγραφέας…

Υ.Γ. 42 Στο δεκαήμερο που το διάβαζα, δεν του απίστησα στιγμή.