"Η Υπόσχεση" , Friedrich Dürrenmatt

Ήδη από την εισαγωγική συνέντευξη του Φρήντριχ Ντύρενματ που περιλαμβάνεται στην ελληνική έκδοση της «Υπόσχεσης» καταλαβαίνει κανείς πως πρόκειται για ιδιότυπο συγγραφέα, γεμάτο κολλήματα και εμμονές αλλά και μια σταθερότητα στον παραλογισμό και στην κρίση μεγαλείου που χαρακτηρίζει πολλούς συγγραφείς της Κεντρικής Ευρώπης. Το ίδιο το μυθιστόρημα, βγάζει ακριβώς αυτή την τρέλα, πατάει σταθερά και αργά σε μια ιστορία που ίσως και να μοιάζει συνηθισμένη για να δώσει ως το τέλος μια σφαλιάρα ηθικής ξεγυρισμένη- μια ηθικής ξεδιάντροπης και διαφορετικής, που πάντως αποτελείται από αυστηρούς κανόνες συνείδησης ίσως και ξεροκεφαλιάς.

Αφηγητής της ιστορίας είναι ένας τέως διοικητής της αστυνομίας που λέει σε έναν συγγραφέα που μόλις γνώρισε μια παράξενη ιστορία. Ο άλλοτε υφιστάμενος του, Ματέι, ένας άντρας που διεκπεραίωνε το καθήκον του αποτελεσματικά αλλά χωρίς ίχνος συναισθήματος, έχει φτάσει να είναι ένας κουρελής πρατηριούχος καυσίμων. Αιτία η εμμονή του με μια υπόθεση. Όταν ένας κοριτσάκι βρίσκεται δολοφονημένο, ο Ματέι αναλαμβάνει αρχικά την υπόθεση κι έπειτα την παραδίδει σε κάποιον άλλο γιατί φεύγει με μετάθεση στο Αμμάν της Ιορδανίας. Ένοχος κρίνεται ο γυρολόγος που βρήκε το κοριτσάκι, που έπειτα από πολύωρες ανακρίσεις ομολογεί και κατόπιν αυτοκτονεί. Ο Ματέι πεπεισμένος για την αθωότητα του γυρολόγου και σίγουρος πως τα παιδιά είναι ακόμα σε κίνδυνο αποφασίζει να μη φύγει κι όταν οι ανώτεροι του αρνούνται να τον βοηθήσουν, στήνει ως πολίτης πια ένα δόλωμα.

Το βιβλίο μοιάζει σαν μια αστυνομική ιστορία, όμως όσο βαθαίνει η υπόθεση, το αστυνομικό του πράγματος γίνεται αδιάφορο. Προς το τέλος είναι ξεκάθαρο πια πως το νόημα είναι αλλού. Ο Ντύρενματ- που είναι γνωστός κυρίως για τα θεατρικά του έργα όπως "Η επίσκεψη της γηραιάς κυρίας"- επιφυλάσσει μια σχεδόν διεστραμμένη τύχη στον κεντρικό του ήρωα. Από καπρίτσιο, ακεραιότητα, πείσμα ίσως, τον καθιστά κοινωνικό απόκληρο, τον θέτει στο περιθώριο. Κι όλα αυτά τυχαία όπως γίνονται όλα στη ζωή. Το κείμενο καταλήγει μια απλή φιλοσοφική πραγματεία, χωρίς πουθενά κανένας από τους ήρωες να αμπελοφιλοσοφεί.  

Η γραφή του Ντύρενματ έχει κάτι από το αφαιρετικό πνεύμα του Μπέρχαρντ και την πληθωρικότητα ενός διεστραμμένου νου. Ακόμα και το χιούμορ είναι ένας συνεχής σαρκασμός. Οι ήρωες του δεν φτάνουν στην κάθαρση, ακόμα κι όταν δικαιώνονται. Τα πράγματα συνεχίζουν να κυλούν ως είχαν ακόμα κι όταν μια καθωσπρέπει κυρία διηγείται τη χειρότερη διαστροφή, όπως είναι ο βιασμός και η δολοφονία ενός παιδιού. Κι αυτό στην τελική ανάλυση είναι που τα κάνει να μοιάζουν τόσο αληθινά.

"Η Υπόσχεση", Φρήντριχ Ντύρενματ, μετ. Άγγελος Παρθένης, εκδ. Ροές, 1994, σελ.200