Πώς πέρασες τη μέρα σου; - (10 μ.μ.) του Μαραμπού

Στα Βόδια του Ήλιου γίνεται η πιο εντυπωσιακή μετάβαση ύφους σε ολόκληρο το βιβλίο. Ο Τζόυς ύστερα από την απλουστευτική αφήγηση της Ναυσικάς διατρέχει μεμιάς όλους τους αιώνες της αγγλικής γλώσσας και μας πηγαίνει ένα αστραπιαίο ταξίδι στον χρόνο, πίσω στη γέννησή της. Ο ίδιος περιγράφει γλαφυρότατα το φιλόδοξο εγχείρημά του:

Εργάζομαι σκληρά πάνω στο επεισόδιο Τα βόδια του Ήλιου με κεντρική ιδέα το έγκλημα που διαπράττεται σε βάρος της γονιμότητας με την αποστείρωση της πράξης της συνουσίας. Σκηνικό, ένα μαιευτήριο. Τεχνική: ένα σε εννέα μέρη επεισόδιο όχι διακριτά, που αρχίζει με εισαγωγή η οποία παραπέμπει στον Σαλούστιο και στον Τάκιτο (το ωάριο που δεν έχει γονιμοποιηθεί ακόμη), συνεχίζεται με την μορφή της πρώιμης αγγλικής παρήχησης και της μονοσυλλαβικής και της αγγλοσαξωνικής (“Before born the babe had bliss. Within the womp he won worship.” “Bloom dull dreamy heard: in held hat stony staring”) κατόπιν με το ύφος του Μάντβιλ (“there came forth a scholar of medicine that men clepen & c”) κατόπιν κατά το Morte d' Arthur του Μάλορι (“but that franklin Lenehan was prompt ever to pour them so at the least way mirth should not lack”) στη συνέχεια κατά τον “τρόπο του χρονικού” της ελισαβετιανής περιόδου (“about that present time young Stephen filled all cups”), ακολουθεί ένα κομμάτι επιβλητικό κατά τα πρότυπα του Μίλτον, του Ταίηλορ ή του Χούκερ, κι αμέσως μετά ένα ανομοιογενές και κουτσομπολίστικο ως προς το ύφος μέρος με πολλά λατινικά, τύπου Μπάρτον-Μπράουν, κατόπιν ένα απόσπασμα κατά το ύφος του Μπάνυαν (“the reason was that in the way he fell in with a certain whore whose name she said is Bird in the hand”), μετά ένα κομμάτι ημερολογιακού στυλ κατά τους Πέπυς-Ήβλυν (“Bloom sitting snug with  a party of wags, among them Dixon jun., Ja.Lynch, Doc. Madden and Stephen D.  for  a languor he had before and was now better, he having dreamed tonight a strange fancy and Mistress Purefoy there to be delivered, poor body, two days past her time and the midwives hard to put to it, God send her quick issue”) και πάει λέγοντας μέσω Ντηφόου-Σουίφτ και Στηλ-Άντισον-Στερν και Λάντορ-Πέητερ-Νιούμαν μέχρι που φτάνει στο τέλος με ένα απερίγραπτο συνονθύλευμα αγγλικών πίτζιν, νέγρικων αγγλικών, κόκνεϋ, ιρλανδέζικων, αργκό της Μπάουερι και κακότεχνων αστεϊσμών. Η πρόοδος αυτή συνδέεται επίσης στο κάθε τμήμα ανεπαίσθητα με κάποιο προηγούμενο επεισόδιο της  ημέρας και, εκτός αυτού, με τα φυσικά στάδια της εξέλιξης του εμβρύου και τις εν γένει περιόδους της εξέλιξης της πανίδας. Το υπόκωφο αγγλοσαξωνικό μοτίβο κάνει από καιρό σε καιρό την εμφάνισή του (“Loth to move from Horne's house”) για να δοθεί η αίσθηση των οπλών των βοδιών. Ο Μπλουμ είναι το σπερματοζωάριο, το νοσοκομείο η μήτρα, η νοσοκόμα το ωάριο, ο Στήβεν το έμβρυο.

Πώς σου φαίνεται η κλιμάκωση;

Το μαιευτήριο όπου βρισκόμαστε αυτή την ώρα της καλοκαιρινής Πέμπτης,  είναι ο πλέον συμβολικός χώρος για να το πετύχει αυτό. Οι ωδίνες όμως αυτού του αναγνωστικού τοκετού θα είναι δυνατές και σχεδόν ανυπόφορες! Αυτό το κεφάλαιο πρώτ' απ' όλα πρέπει να το προσεγγίσετε με το γλωσσικό σας ένστικτο και ύστερα (πολύ αργότερα) με τα ψήγματα λογικής που κρύβονται εντός του. Μια πρόγευση αυτής της γλώσσας (της επικής της, κυρίως, εκδοχής) πήραμε στο κεφάλαιο Κύκλωπες. Στα Βόδια του Ήλιου η ανάγνωση γίνεται πιο δύσκολη καθώς η γλώσσα πάει πολύ πιο πίσω από την “μεσαιωνική φωνή της”, πρέπει κάποιος να δείξει μεγάλη υπομονή και επιμονή μέχρι η γλώσσα να στρώσει. Θα στρώσει όμως! Η δυσκολία του κεφαλαίου συγκρίνεται με εκείνη του μονολόγου του Στέφανου, στο τρίτο κεφάλαιο – εκεί, ήταν οι σκέψεις εκείνες που σκότωναν την γλώσσα, εδώ είναι η γλώσσα που σκοτώνει τις σκέψεις!

Ο Μπλουμ θέλει να σπαταλήσει λίγο χρόνο για να μην αναγκαστεί να γυρίσει σπίτι του πριν κοιμηθεί η Μόλλυ και έτσι επισκέφτεται το μαιευτήριο στο οποίο ετοιμάζεται να γεννήσει η κυρία Πιουριφόι. Πρωτογνωρίσαμε την αναστατωμένη κυρία Πιουριφόι στο κεφάλαιο Λαιστρυγόνες όπου έιχε μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον Μπλουμ. Σε εκείνη την συζήτηση εξέφραζε την ανησυχία της και για τον άντρα της ο οποίος δέχθηκε ένα μυστήριο απειλητικό(;) σημείωμα με την αινιγματική επιγραφή “Ε.Τ.” που την εκλαμβάνει ως “Είσαι τελειωμένος” και προσπαθεί να βρει ποιος τον απειλεί. Ένα πέρασμα θα κάνει και από την ταβέρνα των Κυκλώπων, παραπλεύρως της οποίας είναι τα δικαστήρια όπου θα μπορούσε να αναζητήσει νομικές συμβουλές.

Και ο σερ Λεοπόλδος κάθισε μετ' αυτών διότι είχεν πιστήν φιλίαν μετά του σερ Σίμωνος και μετά του υιού αυτού νεαρού Στεφάνου και τοιουτοτρόπως η χαύνωσίς του τον ηρέμει εκεί μετά τας μακράς περιπλανήσεις του δεδομένου ότι εκείνοι τον έτερπον επί του παρόντος με τον πλέον τιμητικόν τρόπον. Οίκτος τον κατείχε, έρως τον οδηγούσε με επιθυμίαν να περιπλανάται, απρόθυμος να εγκαταλείψη.

Μετά από αρκετά επεισόδια ο Μπλουμ ξανασυναντά τον νεαρό Στέφανο ο οποίος τα πίνει με μια ζωηρή παρέα στο κυλικείο του νοσοκομείου – ανάμεσά τους θα προστεθεί ο Μπακ Μάλλιγκαν, ο άρτι αφιχθείς Άλεκ Μπάννον εκ Μάλλινγκαρ (που πολιορκεί ερωτικά την κόρη του Μπλουμ, Μίλλυ), μερικοί χαρακτήρες από προηγούμενα επεισόδια, ένας γιατρός και μια νοσοκόμα που θα κάνουν σύντομα περάσματα.

Ο Μπλουμ γίνεται κατηφής γιατί ο χώρος του νοσοκομείου ξαναγεννά στο μυαλό του την ανάμνηση του γιου του Ρούντυ, που πέθανε μόλις 11 ημερών. Πολύ γρήγορα όμως βρίσκει παρηγοριά στον νεαρό Δαίδαλο για τον οποίο σκέφτεται:

[...] και τώρα ο σερ Λεοπόλδος ο οποίος δεν είχεν άρρενα κληρονόμον ητένιζεν αυτόν το υιόν του φίλου του και ήτο κλεισμένος εις θλίψην διά την παρελθούσαν ευτυχίαν του και όσο ελυπείτο διότι δεν είχεν υιόν τοιούτου ευγενούς θάρρους (διότι άπαντες εθεώρουν αυτόν άνθρωπον προικισμένον) ούτως εθλίβετο επίσης ουχί ολιγώτερον διά τον νεαρόν Στέφανον δια το ότι ούτος έζη ταραχώδη βίον με εκείνους τους ανεπρόκοπους  και κακοποιούσε τα αγαθά του με τας πόρνας.

Σε ένα ακόμα απόσπασμα, το πιο φανερό απ' όλα, ο Τζόυς δείχνει την στενή σχέση μεταξύ Μπλουμ και Στέφανου, για τον οποίον ο πρώτος αισθάνεται ότι (θα μπορούσε να) αποτελεί την πνευματική πατρική φιγούρα. Επίσης, εδώ ο Τζόυς συνενώνει υπέροχα τις δύο αληθινές εκδοχές του, την παλιά του επαναστατημένου νέου με την ώριμη του τρυφερού πατέρα.

Η γλώσσα του κεφαλαίου με τις δαιδαλώδεις παρεκτροπές της που τεντώνουν τις σκέψεις σε μια ή και δυο σελίδες, δεν ενδείκνυται για αποσπασματικές αναγνώσεις. Σε αυτό το κεφάλαιο ο Τζόυς μοιάζει να φτάνει στα όρια της αγγλικής γλώσσας, όρια που θα επιχειρήσει να σπάσει ο ίδιος! Σε ένα διαφωτιστικότατο απόσπασμα απο την Βιογραφία του Έλμαν διαβάζουμε τα εξής: Θα μπορούσε να πει κανείς, αναφερόμενος στη μακρά ιστορία της λογοκρισίας αυτού του βιβλίου, ότι εκείνος που την ξεκίνησε ήταν ο Τζόυς. Ενίοτε χρησιμοποιούσε τον Οδυσσέα για να τους δείξει ότι ακόμα και τα αγγλικά, η καλύτερη όλων των γλωσσών, ήταν ανεπαρκή. “Δεν σας φτάνουν οι λέξεις που έχουν τα αγγλικά;” τον ρωτούσαν. “Ναι, μου φτάνουν”, τους απαντούσε, “αλλά δεν είναι οι καλύτερες”. Αναγκαζόταν να κάνει νεολογισμούς. “Για παράδειγμα, ας πάρουμε τη λέξη battlefield, που σημαίνει το πεδίο όπου μαίνεται μια μάχη. Όταν όμως η μάχη τελειώσει και το πεδίο είναι πνιγμένο στο αίμα, τότε δεν είναι πλέον battlefield αλλά bloodfield”. Αυτή η δήλωση του Τζόυς σκιαγραφεί θαυμάσια και την ιδέα που κρύβεται πίσω από την Αγρύπνια των Φίννεγκαν, ιδέα που ήδη είχε γεννηθεί στο μυαλό του εκείνη την εποχή. Λίγο αργότερα θα πει σε κάποιο φίλο του: “Θα ήθελα μια γλώσσα που να είναι υπεράνω όλων των γλωσσών, μια γλώσσα την οποία θα την υπηρετούν τα πάντα. Δεν μπορώ να εκφραστώ στα αγγλικά χωρίς να εγκλείστω σε μια παράδοση.” Την εποχή που όλοι οι άλλοι έθεταν υπό αμφισβήτηση τις ελευθερίες που ο Τζόυς έπαιρνε με την αγγλική γλώσσα, εκείνος το μόνο που έβλεπε ήταν οι περιορισμοί που του έθετε. Στα Βόδια του Ήλιου, ένα ιδιαιτέρως δυσερμήνευτο κεφάλαιο, η “παράδοση” και οι “περιορισμοί” είναι αυτά που πρωταγωνιστούν, πάνω και πέρα από την ιδια την πλοκή!

Αν υποθέσουμε ότι η γλώσσα είναι ο βασικός πρωταγωνιστής αυτού του κεφαλαίου, περισσότερο απ' ό,τι ήταν στα προηγούμενα κεφάλαια, τότε διαβάζουμε την φράση “Να γνωρίζετε όλοι οι άνθρωποι, είπεν αυτός, ότι τα ερείπια του χρόνου οικοδομούν μέγαρα της αιωνιότητος”, ως μια οραματική προκήρυξη, ως ένα αποφθεγματικό λογοτεχνικό μανιφέστο. Στο τέλος του κεφαλαίου η γλώσσα αποδομείται εντελώς, γίνεται μια μεθυσμένη γλώσσα, ακατάληπτη και δίχως λογική. Νιώθουμε ότι και εμείς οι αναγνώστες βρεθήκαμε στο μαιευτήριο, κοινωνοί μιας παράδοσης και ταυτόχρονα πρόγονοι μιας νέας γέννησης που θα φέρει το νέο μαζί της. Πονέσαμε και μεις με τους πόνους της γέννας αλλά στο τέλος όλα πήγαν κατ' ευχήν και φύγαμε μεθυσμένοι από χαρά και ποτά να το γιορτάσουμε.

                                                                                                   Μαραμπού

"Οδυσσέας", Τζέημς Τζόυς, μετ. Ελευθέριος Ανευλαβής, εκδ. Κάκτος, 2014, σελ 1098

Υ.Γ.42 Σήμερις είναι Bloomsday, αδέλφια!