"Γύρνα σπίτι, άγγελέ μου", Thomas Wolfe

Η πέτρα του σκανδάλου, το βιβλίο που φταίει για το αναγνωστικό μου μπλοκάρισμα, είναι το «Γύρνα σπίτι, άγγελέ μου» του Τόμας Γουλφ. Παρ’ όλο που αδιαμφισβήτητα πρόκειται για σπουδαίο ανάγνωσμα, κατάφερε για αρκετές μέρες να με κάνει να διαβάζω δέκα δέκα σελίδες. Ως την σελίδα 180 το πήγα απελπιστικά αργά, για να το τελειώσω μετά σε 3 μέρες με μεγάλη άνεση. Φταίει το βιβλίο, που κάποτε απεραντολογεί, κι άλλοτε πυκνώνει βασανιστικά, φταίει η μετάφραση του Κοσμά Πολίτη που μετρά κοντά 60 χρόνια και μοιάζει πολυκαιρισμένη, φταίει κι η αναγνωστική μου διάθεση.

Το «Γύρνα σπίτι άγγελέ μου» επανατυπώθηκε πρόσφατα  – από τις εκδόσεις Παρασκήνιο πέρυσι (είχε πρωτοκυκλοφορήσει από τις εκδόσεις Καραβία το 1969 κι έπειτα από το Παρασκήνιο το 1991) κι από τις εκδόσεις Μεταίχμιο φέτος- σε μια μετάφραση που για την εποχή της ήταν κορυφαία. Όμως πώς να το κάνουμε, η εποχή αλλάζει, η γλώσσα αλλάζει. Στο «Γύρνα σπίτι άγγελέ μου» άξιζε μια νέα μετάφραση που θα βοηθούσε τον αναγνώστη να διαβάσει χωρίς να μεταφράζει στο μυαλό του.

Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο του Τόμας Γουλφ, που πέθανε πολύ νωρίς- μόλις στα 38 του από φυματίωση-, αλλά ήδη στην εποχή του θεωρούνταν ισάξιος του Χέμινγουεϊ και του Φιτζέραλντ, κάποιοι λένε και του Τζόυς. Πρόκειται για συγγραφέα που έχει επηρεάσει όλα τα μεγάλα ονόματα της Αμερικανικής λογοτεχνίας, από τον Φώκνερ ως τον Κέρουακ και τον Ροθ. 

Το μυθιστόρημα είναι πολύ έντονα αυτοβιογραφικό, ακολουθούμε τη ζωή του Ευγένιου Γκαντ (το άλτερ ίγκο του Γουλφ) από την εποχή που ήταν σπέρμα στην κοιλιά του πατέρα του. Ο Γουλφ με αφορμή την ιστορία και την οικογένειά του στήνει ένα εκπληκτικό πορτρέτο της Αμερικής των αρχών του 20ου αιώνα. Ο κάθε χαρακτήρας, οι γονείς του αλλά και τα αδέλφια του, έχουν ξεχωριστή θέση στο βιβλίο, με κορυφαία φιγούρα τον πατέρα. 

Ο πατέρας Γκαντ, ένας μέθυσος τυχοδιώχτης που αποκτά μια κάποια περιουσία όταν παντρεύεται μια φυματική γεροντοκόρη πολλά χρόνια μεγαλύτερή του και την αφήνει να πεθάνει χωρίς φροντίδα, είναι ένα απίστευτος χαρακτήρας. Παντρεύεται την Ελίζα, την μητέρα του Ευγένιου, που είναι κολλημένη με τα χρήματα και ζει μαζί της μια φτωχική και μίζερη ζωή, γεμάτη καυγάδες, γκρίνιες και "οικτιρμούς". 

Η μητέρα Ελίζα είναι ένα αλλόκοτο πλάσμα, που στήνει πανσιόν για να βγάλει λεφτά, κάνει παιδιά, τα οποία σχεδόν αγνοεί και κάποτε αναρωτιόμαστε αν καθόλου αγαπά, και έχει μανία με την κτηματική περιουσία. Βάζει τα παιδιά της να δουλεύουν από τα δώδεκα, τσιγκουνεύεται τη ζεστασιά, και φιλοξενεί στην πανσιόν της ένα σωρό υποκείμενα. Ο μόνος που γλιτώνει από την αμορφωσιά σε αυτό το περιβάλλον είναι ο Ευγένιος, γιατί είναι εξαιρετικό μυαλό και τον παίρνει υπό την προστασία του ένας δάσκαλος. Και πάλι όμως, οι γονείς του του κοπανάνε συνεχώς τα χρήματα που ξοδεύουν για αυτόν στο ιδιωτικό σχολείο κι έπειτα στο Πανεπιστήμιο. 

Ο Ευγένιος, το μικρότερο παιδί της οικογένειας, είναι μόνο. Παρ’ όλο που ζει σε αυτόν τον θορυβώδη λαβύρινθο με τα αδέλφια, τους «πανσιονέρηδες»- έτσι μεταφράζει ο Πολίτης τους ενοίκους της πανσιόν- τον πατέρα του που γκρινιάζει μεγαλοφώνως απαγγέλοντας Σαίξπηρ και τη Βίβλο μεθυσμένος, είναι τελικά βυθισμένος σε μια απέραντη μοναξιά. Την απαλύνει λίγο ο αδελφός του Μπεν. 

Ο θάνατος του Μπεν είναι το κορυφαίο σημείο, κι ένα πραγματικό συγγραφικό επίτευγμα. Και μόνο για τις στιγμές αυτές, αξίζει να διαβαστεί το βιβλίο. Όλα τα σημάδια της δυσλειτουργικότητας της οικογένειας φαίνονται εκεί, όλη η μιζέρια και η βρωμιά. Ταυτόχρονα όλες οι καθηλώσεις και τα απωθημένα. 

Το γράψιμο του Τόμας Γουλφ είναι περίτεχνο, του αρέσουν οι ατελείωτες περιγραφές, οι φιλοσοφικές παρεκβάσεις, οι λεπτομέρειες. Εκεί όμως που διαβάζεις τρεις σελίδες φαινομενικά ανούσιας περιγραφής- κι ίσως γιατί έχεις υποστεί τον καταιγισμό όλων αυτών των μικροπραγμάτων -μοιάζει ξαφνικά σαν να ανοίγει ένα παράθυρο στα πιο βαθιά συναισθήματα των ηρώων- κυρίως του Ευγένιου. Σαν να βρίσκεσαι μπροστά σε ένα θαύμα. 

Το βιβλίο έχει χαρακτηριστεί πλειστάκις ως ένα μυθιστόρημα ενηλικίωσης. Είναι κι αυτό, αλλά δεν είναι μόνο. Ο συγγραφέας μετασχηματίζει την αυτοβιογραφία του σε μυθοπλασία και μας βάζει έτσι σε έναν κόσμο μοναχικό και σκοτεινό, όπου τα εξωτερικά μεγάλα πολιτικά γεγονότα, ο Πόλεμος, το κραχ, η ποτοαπαγόρευση, μοιάζουν να μην τον αγγίζουν. Το μόνο που έχει σημασία είναι το άλγος της ψυχής του. 

Η γραφή του Γουλφ, πληθωρική, λυρική, με εξάρσεις, και κομμάτια stream of consiouness, χωρίς αφηγηματική ραχοκοκκαλιά και με πολύ χαλαρή πλοκή, μπορεί εύκολα να κουράσει τον αναγνώστη. Σε στιγμές μοιάζει πως το κείμενο δεν αντέχει στον χρόνο, πως είναι απελπιστικά παλιό και ξεπερασμένο. Ο μόνος τρόπος να το εκτιμήσεις είναι να αφεθείς στη χάρη του, να συνειδητοποιήσεις το βάθος και την πολυπλοκότητά του και τελικά να μαγευτείς. 

                                                                             Κατερίνα Μαλακατέ

"Γύρνα σπίτι, άγγελέ μου", Τόμας Γουλφ, μετ. Κοσμάς Πολίτης, εκδ. Μεταίχμιο, 2017, σελ. 658