«Εκουατόρια», Μιχάλης Μοδινός

Ένα βιβλίο ξεχωριστό είναι η "Εκουατόρια" του Μιχάλη Μοδινού, πολύ διαφορετικό από αυτά που γράφουν οι Έλληνες συγγραφείς της γενιάς του- κοσμοπολίτικο, γεμάτο ιστορικά και επιστημονικά στοιχεία, και χαρακτήρες μεγαλύτερους από τη ζωή. Ένα βιβλίο για ένα Ποτάμι, και μια Ήπειρο. Πόσο να ομφαλοσκοπήσει το Ποτάμι, πόσο η Ήπειρος. 

Αφηγητής του Μιχάλη Μοδινού είναι ο Μιχάλης Μοδινός, Ρωμιός βαμβακέμπορος γεννημένος το 1830, που ζει στην Ζανζιβάρη. Μαζί με την Αγγλίδα γυναίκα του Έβελυν –αυτοί είναι οι δύο επινοημένοι χαρακτήρες του βιβλίου, όλοι οι υπόλοιποι είναι εντελώς πραγματικοί- παρακολουθεί με μεγάλο ενδιαφέρον την διείσδυση των Ευρωπαίων εξερευνητών στην Αφρική. Από τις δικές του αφηγήσεις μαθαίνουμε τις περιπέτειες τριών μεγάλων εξερευνητών-κατακτητών του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα που χρησιμοποιώντας όλα τα νέα μέσα- γεωγραφικά, μεταφοράς, επικοινωνίας αλλά και φαρμακευτικής- προσπαθούν να απαντήσουν σε ένα σπουδαίο ερώτημα: πού είναι οι πηγές του Νείλου. 

Ο αφηγητής μας, που έχει παθιασμένη και ελεύθερη σεξουαλικά σχέση με την Έβελυν, κάποια στιγμή θα καταλάβει πως ο γάμος του έχει καταστραφεί και θα αναζητήσει αυτό που πάντα λαχταρούσε μέσα στην πλήξη της τακτοποιημένης του ζωής, την περιπέτεια. Έτσι θα βρεθεί στην Εκουατόρια, μια επίγεια ουτοπία που στήνεται για είκοσι χρόνια στην καρδιά της Αφρικής, όπου Ευρωπαίοι- από στρατηγούς ως λιποτάκτες-, Μαύροι και Άραβες- ακόμα και δουλέμποροι-, συνυπάρχουν αρμονικά, βάζοντας στην άκρη τις διαφορές τους, βάζοντας τον έναν πολιτισμό να δουλέψει υπέρ του άλλου. Αλλά η Εκουατόρια, όπως όλες οι ουτοπίες, έχει ημερομηνία λήξης· τελειώνει όταν ο έξω κόσμος την ανακαλύπτει κι αποφασίζει να τη σώσει. 

Ήδη από την περιγραφή της πλοκής φαίνεται πόσο δύσκολο είναι να καλύψει κανείς με λίγα λόγια όλα τα σπουδαία και σημαντικά που πραγματεύεται το μυθιστόρημα. Πρώτα το μεγάλο ιστορικό και γεωπολιτικό θέμα της αποικιοποίησής της Αφρικής. Ένας εξελιγμένος επιστημονικά πολιτισμός εισδύει – όχι πάντα ειρηνικά- σε έναν πιο πρωτόγονο, κι η μίξη μοιάζει εκρηκτική. Μεγάλο μέρος της οικονομίας της Αφρικής κινείται από το δουλεμπόριο – που οι λευκοί εξερευνητές διατείνονται πως θέλουν να πατάξουν, αλλά στην ουσία όλο και συνεργάζονται με κάποιον δουλέμπορο. Η Αφρική, με τον παλαβό καιρό της, το περίεργο έδαφος, τις μυριάδες ασθένειες, του διάσπαρτους διαφορετικούς μικροπολιτισμούς, την ανιμιστική θρησκεία, υποτάσσεται και δεν υποτάσσεται στους Μουσουλμάνους και τους Χριστιανούς. Η θρησκεία πανταχού παρούσα καθορίζει την Ιστορία. Από τις πιο ενδιαφέρουσες σελίδες του βιβλίου εξάλλου είναι αυτές όπου ξεσπά μια τοπική τζιχάντ.

Η Εκουατόρια είναι αναντίρρητα ένα πολιτικό βιβλίο, είναι αδύνατον να μην κάνεις πολιτικές αναγωγές στην τωρινή πολιτική κατάσταση, να μην συνειδητοποιήσεις δυο τρία πράγματα για τον πολιτισμό μας που είναι βασισμένος στο ίδιο τρίπτυχο όπως και τότε, το χρήμα, την τεχνολογία, την θρησκεία.  Η σύγκρουση ανάμεσα στη θρησκεία και την επιστήμη είναι το άλλο βασικό θέμα. Όπως κι ο έρωτας, οι σχέσεις, ο διαφορετικός τρόπος που αντιμετωπίζουν το σεξ ο- προερχόμενος από πατριαρχικές κοινωνίες- Ευρωπαίος, ο Μουσουλμάνος και ο αυτόχθονας Αφρικανός. 

Η πρωτοπρόσωπη αφήγηση αναγκάζει το συγγραφέα πολλές από τις ιστορίες να μας τις αφηγηθεί αντί να τις δείξει. Ο Μοδινός έχει μεγάλο ταλέντο στην περιγραφή της φύσης και του τοπίου και χρησιμοποιεί ένα ευφυές τρικ, για να μας δώσει τις πιο πικάντικες πλευρές της Ιστορίας, βάζει την Έβελυν, τη γυναίκα του αφηγητή, να τις διηγείται ως κουτσομπολιά στον άντρα της. Η αρχική εντύπωση του αναγνώστη είναι πως πηγή έμπνευσης για τον συγγραφέα Μιχάλη Μοδινό είναι ο Κόνραντ, ο Σελίν, ακόμα κι ο Ιούλιος Βερν. Ενώ, χάρτες, φωτογραφίες, πραγματολογικά στοιχεία φέρνουν στον μυαλό αναπότρεπτα τον Ζέμπαλντ. Ο ίδιος ο συγγραφέας πάλι, αν τον ρωτήσεις, θα μιλήσει για τον Μαρκ Τουέιν, κι ένα άλλο ποτάμι. Το ενδιαφέρον είναι πως ο Μοδινός, πέρα από την έρευνα σε κιτάπια και αρχεία, έχει κάνει και έρευνα πεδίου, έζησε για χρόνια στην Αφρική, κατέχει το θέμα.

Η «Εκουατόρια» είναι αναμφίβολα ένα σημαντικό μυθιστόρημα. Μπλέκει την Ιστορία με την μυθοπλασία, αντλεί από την γεωγραφία και την πολιτική, αφορά μια ουτοπία που είναι και δεν είναι πραγματική. Παράλληλα, πραγματεύεται σχεδόν όλα τα σοβαρά θέματα, αυτά που καίνε την ανθρωπότητα από καταβολής κόσμου. Η γλώσσα και η αφήγηση είναι εξαιρετικά δουλεμένα, πουθενά δεν μένουν κλωστές και λυμένες ραφές. Για μένα δεν μένει πια άλλο από το να αρχίσω αργά και μεθοδικά να διαβάζω και τα υπόλοιπα βιβλία του Μοδινού. 

                                                                                      Κατερίνα Μαλακατέ

«Εκουατόρια», Μιχάλης Μοδινός, εκδ. Καστανιώτη, 2016, σελ. 394

Ακούστε την ραδιοφωνική μας συνέντευξη με τον Μιχάλη Μοδινό στο Διαβάζοντας@amagi εδώ: