Εάν δεν είχα από την αρχή στον νου μου πως ο «Δόκτωρ Γκλας» του Γιάλμαρ Σέντερμπεργκ είναι ένα μυθιστόρημα γραμμένο το 1905, δεν θα δίσταζα να πιστέψω πως πρόκειται για ένα έργο της εποχής μας. Πρωτοποριακό, τόσο όσο προς την τεχνική της αφήγησης, όσο και ως προς τα θέματα που πραγματεύεται, ο «Δόκτωρ Γκλας» είναι ένα μυθιστόρημα που καταφέρνει δύο πράγματα ταυτόχρονα: να μιλήσει για όλα όσα απασχολούν τους ανθρώπους από καταβολής κόσμου, και να μην αφήσει τον αναγνώστη να το αφήσει από τα χέρια του.
Ο Τύκο Γκλας είναι ένας τριαντάχρονος γιατρός. Εξωτερικά πρόκειται για έναν καλογυαλισμένο εστέτ που του αρέσουν τα ωραία ρούχα, το καλό φαγητό. Εσωτερικά έχουμε έναν άνθρωπο μάλλον σε κατάθλιψη, με μεγάλα ζόρια και αντικειμενική δυσκολία στις διαπροσωπικές σχέσεις- δεν είναι τυχαίο πως σε αυτή την ηλικία παραμένει παρθένος. Ο γιατρός τρέφει σφοδρότατη αντιπάθεια για κάθε τι άσχημο, αλλά κυρίως για τον ιερέα του χωριού, τον πάστορα Γκρεγκόριους, που του είναι τόσο αντιπαθής ώστε δεν θέλει καν να τον χαιρετίσει στον δρόμο. Όταν η νεαρή όμορφη σύζυγος του πάστορα έρθει στο ιατρείο του και του ζητήσει τη βοήθειά του σε σχέση με τις σεξουαλικές ορμές του εν λόγω απεχθούς ιερέα, τότε ο Γκλας, θα τη βοηθήσει. Και θα μπει σε έναν κυκεώνα ηθικών διλημμάτων.
Κάθομαι μπροστά στο ανοιχτό παράθυρο και γράφω- για ποιον όμως; Όχι για κάποιον φίλο ή φίλη, ούτε καν για τον εαυτό μου, αφού δεν διαβάζω σήμερα αυτό που έγραψα χθες και ούτε πρόκειται να το διαβάσω αύριο. Γράφω για να κουνάω το χέρι μου, η σκέψη μου κινείται μόνη της· γράφω για να σκοτώσω τις ώρες της αγρύπνιας μου. Μα γιατί δεν μπορώ να κοιμηθώ; Δεν έχω κάνει τίποτα κακό.
Το μυθιστόρημα είναι γραμμένο σε μορφή ημερολογιακών καταγραφών του Γκλας, πράγμα που βοηθάει να διεισδύσουμε στη σκέψη του, αλλά κρατάει τον ρυθμό και την ατμόσφαιρα του νουάρ. Ο Δόκτωρ Γκλας αναρωτιέται για την ηθική, για τον έρωτα- τον αηδιάζει η ιδέα της σωματικότητας, πως κάνουμε έρωτα με τα ίδια περίπου όργανα που ουρούμε-, αλλά έχει εμμονή με την αγνή μορφή του- ερωτεύεται κυρίως την λάμψη των γυναικών που είναι ερωτευμένες με έναν άλλο άντρα. Για τη ζωή και το θάνατο· την ευθανασία, την έκτρωση, την αυτοκτονία. Στο πρόσωπο του Γκρεγκόριους βλέπει τόσο μια μισητή πατρική φιγούρα, όσο και όλα όσα σιχαίνεται από αρχή. Όμως αυτό του δίνει το δικαίωμα να πράξει ανήθικα; Του δίνει το δικαίωμα να έχει λόγο στη ζωή και τον θάνατο;
Ποια σκέψη είχα άραγε πιο έντονη στο μυαλό μου όταν έφτιαχνα αυτά τα μικρά μαύρα χάπια για μένα; Να αυτοκτονήσω εξαιτίας ενός άτυχου έρωτα είναι κάτι που δεν θα μου περνούσε από το μυαλό. Πιο πιθανό θα ήταν να το έκανα εξαιτίας της φτώχειας. Η φτώχεια είναι φριχτή. Από όλα τα κακά που εντάσσονται στην κατηγορία της επιφανειακής δυστυχίας, η φτώχεια είναι αυτή που περισσότερο από όλα τα άλλα σου τρώει τα σωθικά.
Ο Γκλας είναι ένας γιατρός που σιχαίνεται το σώμα, είναι ένας γιατρός που αναρωτιέται για τον όρκο του Ιπποκράτη, για το τι είναι κακό και τι όχι. Είναι ένας άνθρωπος που έχει διαμορφώσει το δικό του αξιακό σύστημα · παράλληλα είναι ένας αντικοινωνικός παρίας παρά το καλογυαλισμένο παρουσιαστικό του. Το πιο σοκαριστικό είναι πως ταυτίστηκα σε τόσα σημεία με τη σκέψη του που όταν έρχεται η ανατροπή του βιβλίου ένιωσα σαν να υπήρχε πιθανότητα να πράξω κι εγώ όπως αυτός. Αυτό φυσικά είναι η ηθική δύναμη του κειμένου, είναι ο λόγος που ο «Δόκτωρ Γκλας» θεωρείται κλασικό αριστούργημα. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα ιδεών που όμως επιβάλλεται στον αναγνώστη, δεν τον αφήνει χαλαρό, τον κάνει μέτοχο των πράξεων. Και δεν θα σταματήσει να με εντυπωσιάζει πως όλα αυτά που μοιάζουν τόσο επίκαιρα σήμερα, τα σκέφτονταν οι άνθρωποι εκατό και βάλε χρόνια πριν -και μπορούσαν να τα εκφράσουν με τέτοιο τρόπο που να μας ταρακουνήσουν τώρα.
Όλοι μας θέλουμε να μας αγαπούν· εάν αυτό δεν γίνεται, τότε έστω ας μας θαυμάζουν· εάν κι αυτό δεν γίνεται, τότε να μας φοβούνται· εάν ούτε αυτό γίνεται, τότε να μας μισούν και να μας περιφρονούν. Θέλουμε οι άλλοι να νιώθουν κάτι για μaς. Η ψυχή μας τρέμει το κενό. Θέλει την επαφή, χωρίς να λογαριάζει το τίμημα.
Κατερίνα Μαλακατέ
"Δόκτωρ Γκλας", Σέντερμπεργκ, μετ. Αγγελική Νάτση, εκδ. Printa, 2017, σελ. 250
Καλησπέρα Κατερίνα!
ΑπάντησηΔιαγραφήΜια ωραία πρόταση ανάγνωσης ο Δόκτορ Γκλας. Παρότι λάτρις της μικρής φόρμας-θεωρώ το διήγημα ως την πλέον επιτυχή εκδοχή του πεζού λογοτεχνικού λόγου-όλο και βρίσκομαι με αξιόλογα βιβλία [καμμιά φορά και με τον καθόλου φιλικό προς τον χρήστη όγκο] τα οποία διαβάζω με ευχαρίστηση αν όχι με απόλαυση. Ντόκτορ Γκλας λοιπόν και με εγγύηση!