«Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ», Jorge Semprún

Εξαιρετικά γοητευτικό ως ανάγνωσμα, «Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ» είναι ένα βιβλίο βαθιά πολιτικό, που διερευνά σε βάθος την παράνοια του Σταλινισμού, αλλά και του Ψυχρού Πολέμου, χωρίς να φοβάται να ανοίξει μέτωπα, να ξύσει πληγές ή να κηλιδώσει υπολήψεις. 

Ήρωας του Σεμπρούν είναι ένας Σοβιετικός πράκτορας που μετατίθεται στην Ισπανία και τι παράξενο, ως όνομα του δίνουν εκείνο του δολοφόνου του Τρότσκι, Ραμόν Μερκαντέρ. Αυτός ο δεύτερος Μερκαντέρ έχει προβλήματα ταυτότητας, όπως ο ομώνυμός του, και μια παιδική ιστορία που θυμίζει τη δική του. Τον βρίσκουμε στο Άμστερνταμ, όπου τάχαμου εκπροσωπεί μια εμπορική εταιρεία. Ταυτόχρονα εκεί τον παρακολουθούν άνθρωποι της CIA και άνθρωποι της Κα Γκε Μπε, ενώ στο παιχνίδι παίζει και η Ολλανδική αστυνομία. Τελικά ο Μερκαντέρ θα οδηγηθεί στον θάνατο, προδομένος και μόνος. 

Ο Χόρχε Σεμπρούν δεν ακολουθεί γραμμική αφήγηση, τσαλαβουτά στις ιστορίες του, αφήνει κλωστές να κρέμονται, ξέφτια που δεν καταλήγουν πουθενά, ακολουθεί τον Μερκαντέρ, αφήνει υπόνοιες για το ποιος είναι, ακολουθεί τη CIA, μπαίνει στο μυαλό όλων ενώ ταυτόχρονα δεν είναι στο μυαλό κανενός. Κι όλα αυτά τα κάνει κυρίως μπροστά σε δυο πίνακες του Βερμέερ. 

"Το δρομάκι" Γ. Βερμέερ

Μα ο Φιλίπ δεν είχε ακούσει αυτή την ανταλλαγή των φράσεων, ή μπορεί να μην έδωσε ιδιαίτερη σημασία, τεντωμένος καθώς ήταν προς τον πίνακα Άποψη Ντελφτ, σε μια προσπάθεια, απεγνωσμένη ίσως, να συλλάβει την ομορφιά αυτού του πίνακα που τον είχανε διατάξει να προσέξει ιδιαίτερα επειδή ήταν ο ωραιότερος του κόσμου- όποιος συγγραφέας κι αν το βεβαίωνε, ο Προυστ ή ο Μαρλώ- κι ένιωσε για μια στιγμή την επιθυμία να σκύψει προς το μικρό αγόρι, να το πάρει από το χέρι και να το οδηγήσει ως την άκρη του πίνακα, μέχρι εκείνη την κοκκινωπή αμμουδιά, σάμπως να είχανε περπατήσει μαζί οι δυο τους, πολλή ώρα, μέσα στην εξαντλητική επιπεδοσύνη του τοπίου και κάνανε μια στάση, εδώ, στην από δω μεριά του νερού, για να δούνε το θέαμα της πόλεως που υψωνόταν μες στην προφάνεια του δικού της φωτός, που δεν προερχόταν από έναν ήλιο πονηρά τοποθετημένο, κατάλληλα υπολογισμένο για το παιχνίδι της τεχνικής του κιαροσκούρου, μα ήταν φως αντλημένο θα ‘λεγες από το γκρίζο βάθος του κοιμισμένου νερού, από τις γκρίζες πέτρες του μουράγιου, αντλημένος από το βάθος της υλικής πυκνότητας του κόσμου, κατά μήκος των προσόψεων, έτσι που ορισμένες από δαύτες να ‘χουν διατηρήσει απ’ το φωτεινό εκείνο πέρασμα, ένα επίστρωμα χρυσόσκονης, ένα φως που κάποιος λες το αντλούσε και το ανέβαζε με την ασάλευτη αιχμή ενός καμπαναριού από πέτρα ξανθιά, έτσι που συνέκλινε προς την κάθετη εκείνη σπερμοδόχη όλο εκείνο το απαλό συγκεντρωμένο φως, απ’ όπου θα εκτοξευόταν ως τον συννεφιασμένο ουρανό, πιτσιλίζοντάς τον, απ’ τα κάτω και απ’ το πλάι, με μια έκρηξη αναποδογυρισμένου ήλιου και ο Φιλίπ θα έμπαινε ίσως, ή μάλλον ήταν σίγουρο πως θα ‘μπαινε, τελείως αβίαστα και φυσικά, μέσα στην ψηλαφητή διαφάνεια αυτού του τοπίου.[] 

"Άποψη του Ντελφτ" Γ. Βερμέερ

«Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ» δεν είναι ένα εύκολο ανάγνωσμα, κάθε άλλο. Απαιτεί αργούς ρυθμούς, σε καθηλώνει στον κόσμο του, στιγμές στιγμές σε φέρνει σε απόγνωση. Την απόγνωση του ίδιου του ήρωα που νιώθει εγκλωβισμένος μέσα στην ίδια του τη ζωή, που την ορίζουν άλλοι, χωρίς καλά καλά να καταλάβει το γιατί. Ο Σεμπρούν είναι δηκτικός με τον Σταλινισμό, χωρίς να χαρίζεται στους υπόλοιπους, είναι σαρωτικός και υποβλητικός. Κι αυτό είναι σίγουρα ένα μυθιστόρημα που θα καταγραφεί ανάμεσα στα αριστουργήματα του 20ου αιώνα. 

                                                                   Κατερίνα Μαλακατέ

«Ο δεύτερος θάνατος του Ραμόν Μερκαντέρ», Χόρχε Σεμπρούν, μετ. Άρης Αλεξάνδρου, εκδ. Θεμέλιο, β έκδοση, 2018, σελ. 507 

Υ.Γ. 42 Το βιβλίο ήταν χρόνια εξαντλημένο και επανακυκλοφόρησε τον Απρίλη, στην ίδια μετάφραση του Άρη Αλεξάνδρου, αλλά με νέα επιμέλεια και πια στο μονοτονικό. 

Υ.Γ. 42-42 Το βιβλίο δεν έχει καμία ομοιότητα με τον «Άνθρωπο που αγαπούσε τα σκυλιά» του Λεονάρντο Παδούρα.

Υ.Γ.  Ο πραγματικός Ραμόν Μερκαντέρ πέθανε 10 χρόνια μετά την έκδοση του μυθιστορήματος του Σεμπρούν.