Από τα πιο δυνατά βιβλία που έχω διαβάσει, ο Ιούδας του Άμος Οζ, είναι ένα κύκνειο άσμα αντάξιο του σπουδαίου συγγραφέα. Με τρόπο λεπταίσθητο ο Οζ καταφέρνει να κάνει το πολιτικό προσωπικό κι έπειτα πανανθρώπινο, μιλά ταυτόχρονα για το μερικό και το όλον, χωρίς στιγμή να κουράζει. Φαντάζομαι πως οι Ισραηλινοί αναγνώστες θα τον βλέπουν ως μια ενοχλητική αλογόμυγα, εμείς πάντως, που το θέμα μάς αφορά κυρίως ιστορικά και πολιτικά, έχουμε πολλά να μάθουμε από καλλιτέχνες όπως ο Οζ.
Κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος είναι ο Σμούελ Ας, ένας εικοσιπεντάχρονος φοιτητής που αποφασίζει να αφήσει στη μέση τη διατριβή του με θέμα «Εβραϊκές απόψεις για τον Ιησού» γιατί ο πατέρας του χρεοκόπησε και δεν μπορεί να τον στηρίξει οικονομικά και η κοπέλα του τον παράτησε ξαφνικά και παντρεύτηκε τον προηγούμενο της σύντροφο, έναν αξιόπιστο αλλά βαρετό υδρολόγο. Ο Σμούελ είναι κλειστός άνθρωπος, διατηρεί μια τεράστια αφάνα στα μαλλιά του και πολλά μούσια, ήταν μέλος μιας Ανανεωτικής Σοσιαλιστικής Ομάδας που αριθμούσε 6 μέλη,- αλλά διασπάστηκε-, και βρίσκεται στην ουσία άστεγος και άεργος στην Ιερουσαλήμ. Όταν ανακαλύπτει μια αγγελία που ζητά συντροφιά 5 ωρών κάθε μέρα για έναν ηλικιωμένο ανάπηρο και προσφέρει τροφή, στέγη κι έναν ελάχιστον μισθό, αρπάζει την ευκαιρία.
Έτσι εγκαθίσταται στη σοφίτα ενός μικρού σπιτιού και γνωρίζει τους συμπρωταγωνιστές του, τον εξαιρετικά μορφωμένο ανάπηρο γέροντα Γκέρσομ Βαλντ, που του αρέσει να μιλάει συνέχεια, και να σκιαμαχεί με τους φίλους του στο τηλέφωνο επί παντός του επιστητού, και την σαρανταπεντάχρονη, αέρινη Ατάλια, μια πολύ γοητευτική γυναίκα που φαίνεται να κρύβει μυστικά. Το σπίτι των δυο τους, κρυμμένο σε ένα σοκάκι, με την πόρτα του κήπου φρακαρισμένη και το σκαλοπάτι πάντοτε χαλασμένο, μοιάζει ξεχασμένο από τον χρόνο και τον κόσμο. Ο Σμούελ Ας γίνεται και δεν γίνεται οργανικό μέλος τους σπιτιού- ενώ μοιάζει να τον απορροφούν οι δυο εργοδότες του και τους σκέφτεται συνέχεια, εκείνοι συνεχίζουν σε έναν δικό τους ρυθμό, χρόνια παγιωμένο, τον περιβάλλουν αλλά δεν τον περικλείουν πλήρως- όπως έκαναν και με τους άλλους νεαρούς που κατά καιρούς είχαν στη θέση του.
Ο Σμούέλ βγαίνει συχνά για μοναχικούς περιπάτους, η παραμονή του στο σπίτι ενισχύει την ταλάντευση, την αμφισβήτηση και την αβεβαιότητα, που είναι μέρος της προσωπικότητάς του. Φλερτάρει διακριτικά και άγαρμπα την Ατάλια, η οποία μισεί όλο το αντρικό γένος και ασχολείται κυρίως με τον πεθαμένο πατέρα της τον Αμπραβανέλ, έναν άνθρωπο που εναντιώθηκε στον Μπεν Γκουριόν και θεωρούσε πως ο πόλεμος δεν είναι αναγκαίος, πως τα κράτη δεν είναι αναγκαία, πως Άραβες και Εβραίοι θα μπορούσαν να ζήσουν αρμονικά πλάι πλάι στην περιοχή, χωρίς πολέμους και όπλα. Στο βιβλίο παρεμβάλλονται οι συζητήσεις του Σμούελ και του Βαλντ για το θέμα, η πονεμένη ιστορία της Ατάλιας, οι απόψεις του Αμπραβανέλ αλλά και οι ιδέες του Ας για τη διατριβή του, τον Χριστό και τον Ιούδα. Τον Ιούδα, που στο συλλογικό ασυνείδητο των Χριστιανών, αντιπροσωπεύει κάθε Εβραίο και καθιστά έναν ολόκληρο λαό προδότη. Ίσως όμως υπάρχει και μια άλλη εκδοχή, πολύ διαφορετική από τη συνηθισμένη, για τη συμμετοχή του στην Ιστορία;
Βιβλίο βαθύτατα πολιτικό και πολυεπίπεδο, με σκέψη διεισδυτική, από έναν άνθρωπο που έζησε την ιστορία την ώρα που γινόταν*. Τα δύο βασικά μοτίβα του είναι η έννοια της προδοσίας και η δυνατότητα ή μη συνύπαρξης δύο λαών που έχουν μεταξύ τους μακροχρόνια και εν πολλοίς άλυτα προβλήματα- θέλουν την ίδια γη και την διεκδικούν με την ίδια αγάπη και το ίδιο μίσος. Η φιγούρα του Αμπραβανέλ, παρόλο που είναι νεκρός, στοιχειώνει το σπίτι, και κατ’ επέκταση το ίδιο το Ισραήλ∙ μήπως ήταν δυνατή μια ειρηνική λύση συνύπαρξης των δύο λαών, μήπως δεν χρειαζόταν ο πόνος, μήπως δεν ήταν προδότης; Ο Σμούελ Ας είναι ένας ολοκληρωμένος χαρακτήρας, το ίδιο κι Βαλντ, εν αντιθέσει με την Ατάλια που μοιάζει κάπως χάρτινη και συμβολική. Το μυθιστόρημα δεν χάνει στιγμή τον ρυθμό του, αν και νιώθεις πως περίπου στα 2/3 έρχεται η πραγματική κορύφωση, οι σελίδες που η πολιτική καταλαμβάνει τη θέση που της αξίζει, που φαίνεται πώς και γιατί καθορίζει τις ζωές των ανθρώπων.
Το μόνο άλλο βιβλίο του Άμος Οζ που έχω διαβάσει είναι η «Ιστορία αγάπης και σκότους»- πολλά χρόνια πριν- κι ομολογώ πως ως τώρα τον είχα στο μυαλό μου ως έναν συγγραφέα στρυφνό και δυσνόητο, χαμένο στη σκέψη του, που μπορούσες να αποκρυπτογραφήσεις μόνο μερικές φορές. Τώρα πιστεύω πως ήρθε η ώρα να ξαναδιαβάσω αυτό το μυθιστόρημα, μαζί με κάποια άλλα του. Κι ήρθε η στιγμή γιατί εγώ άλλαξα ως αναγνώστρια, κι όχι γιατί ο δημιουργός δεν είναι πια στη ζωή.
Κατερίνα Μαλακατέ
«Ιούδας», Άμος Όζ, μετ. Μάγκυ Κοέν, εκδ. Καστανιώτη, 2016, σελ.360
*Ο Άμος Οζ γεννήθηκε το 1939 στο Ισραήλ από γονείς προερχόμενους από την Ανατολική Ευρώπη. Τον σημάδεψε η αυτοκτονία της μητέρας του όταν εκείνος ήταν 12 χρονών. Στα 15 του μετακόμισε σε Κιμπούτς, από όπου έφυγε πολλά χρόνια αργότερα, το 1986 για προσωπικούς λόγους. Μαζί με τον Αβραάμ Γεοσούα και τον Νταβίντ Γκρόσμαν υποστήριξαν σθεναρά την λύση δύο κρατών στην περιοχή ως μόνη βιώσιμη λύση για τη λήξη των εχθροπραξιών. Από τους φανατικούς συμπατριώτες του χαρακτηρίστηκε συχνά ως "προδότης".
Ακούγεται πολύ καλό, θα μπει στην λίστα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕίναι, είναι!
Διαγραφή