"Γράμμα στον πατέρα", Franz Kafka

Ο Φράντς Κάφκα έγραψε το Γράμμα στον Πατέρα το 1919 όταν ήταν τριάντα έξι χρονών∙ και δεν το έστειλε ποτέ. Το κείμενο βρέθηκε μέσα στα περίφημα γραπτά του που δεν έκαψε ο Μαξ Μπροντ παρακούοντας την εντολή του. Πρόκειται για κοντά εκατό σελίδες που φωτίζουν τη σχέση με τον πατέρα του, Χέρμαν Κάφκα, κι εξηγούν τον τρόμο που ενυπάρχει σε όλα τα γραπτά του Φραντς, την αφόρητη μοναξιά, τη μάταιη αναζήτηση ενός κάποιου νοήματος. 

Ο Φραντς Κάφκα, που σε αυτό το γράμμα μοιάζει περισσότερο με θυμωμένο, τρομαγμένο έφηβο παρά με ενήλικο που μπορεί να διαχειριστεί τη ζωή του ξέχωρα από τους γονείς του, καταλογίζει στον πατέρα του ψυχρότητα, εγωπάθεια και αδιαφορία. Ο Χέρμαν Κάφκα, ενώ υλικά έδινε στα παιδιά του τα πάντα, δεν μπορούσε να συνδεθεί ψυχικά, κάνοντάς τα να νιώθουν πάντα αποτυχημένα και «λίγα». Ο νεαρός Κάφκα δεν θα μπορέσει ποτέ να γίνει τόσο επιτυχημένος όπως ο πατέρας του, δεν θα μπορέσει ποτέ να γίνει αρκετά ανεξάρτητος για να παντρευτεί, να βγάλει τα δικά του λεφτά, να αποκτήσει παιδιά- αυτά είναι πράγματα που ανήκουν στον επιτυχημένο πατέρα κι όχι στον φοβισμένο κι εσωστρεφή γιο. Ακόμα και η ενασχόλησή του με τη λογοτεχνία είναι για τον πατέρα κάτι λίγο κι αδιάφορο. 

Στις εκατό αυτές σελίδες ο Κάφκα δεν βρίσκει ούτε μια δικαιολογία για τον πατέρα του, ενώ αντίθετα βρίσκει ένα σωρό για τη μητέρα του. Χρεώνει στον πατέρα τα πάντα, ακόμα και την επάρκεια υλικών αγαθών, που νιώθει να του κόβει τα πόδια, γιατί πρέπει να χρωστά ευγνωμοσύνη για αυτήν. Κι είναι κάπως παράδοξο, ο σπουδαιότερος συγγραφέας που περπάτησε ποτέ σε αυτόν τον πλανήτη να νιώθει έτσι απέναντι στον πατέρα του- που άνοιξε ένα μαγαζί με υφάσματα με την προίκα της γυναίκας του, δεν έκανε και τίποτα φοβερό.  Βέβαια αν δεν ένιωθε έτσι, τότε ίσως να μη μας είχε δώσει κάποια από τα σημαντικότερα βιβλία της οικουμένης. 

Ομολογώ πως ταυτίστηκα με τον Κάφκα, ένιωσα την αδικία που του έγινε ως παιδί στο πετσί μου, μπήκα στον παραλογισμό και στη λογική του μίσους που μοιάζει άσβεστο αν και δεν είναι. Στην πραγματικότητα θα αρκούσαν δύο καλές κουβέντες, η αποδοχή με κάποιον τρόπο έστω και ατελή, λίγα ψίχουλα αγάπης, για να γυρίσει ο Κάφκα στην αγκαλιά του πατέρα του. Αυτό είχε ανάγκη, να του πει ο μεγάλος μπράβο και να τον αγαπήσει. 

Μοναχικός και φοβισμένος, μια διάνοια που δεν την αποδέχτηκε κανείς. Πόσο παράδοξο μοιάζει, πόσο διαφορετικός από όλους. Ο Κάφκα κατάφερε να αποδεσμευτεί από αυτές τις μικρότητες χάρη στην άγρια φαντασία μέσα στο κεφάλι του, να κάνει την έλλειψη του πατέρα κομβική στα περισσότερα έργα του, τη μοναξιά του και το υπαρξιακό του αδιέξοδο κοινό κτήμα. Ναι, το Γράμμα στον πατέρα είναι κείμενο ήσσονος σημασίας σε σχέση με τα μυθοπλαστικά του, παραμένει όμως ένα σημαντικό κειμήλιο που αξίζει να διαβάσει κανείς αν έστω πού και πού νιώθει πως ζει σε έναν καφκικό κόσμο. 

                                                         Κατερίνα Μαλακατέ 

«Γράμμα στον πατέρα», Φραντς Κάφκα, μετ. Βασίλης Τσαλής, εκδ. Μεταίχμιο, 2019, σελ. 109