Έχουν περάσει κοντά εικοσί πέντε χρόνια από την πρώτη μου ανάγνωση του Δρ. Ζιβάγκο του Μπαρίς Παστερνάκ. Αμφιβάλλω πως στην πρώτη εκείνη εφηβική ανάγνωση είχα συνειδητοποιήσει το πολιτικό υπόβαθρο του μυθιστορήματος, ή καταλάβει πως ο Δρ Ζιβάγκο, παρόλο που μοιάζει πολύ με Ντοστογιέφσκι ή Τολστόι στον τρόπο αφήγησης, είναι ένα μυθιστόρημα που εκδόθηκε το 1957.
Ο Παστερνάκ ξεκίνησε ως φουτουριστής ποιητής, στην ομάδα του Μαγιακόσφσκι. Η ποιήση του υπήρξε καθοριστική για τους νεότερους Οσίπ Μάντελσταμ (δεν κατάφερε να τον σώσει στο περιβόητο επεισόδιο με το τηλεφώνημα του Στάλιν) και Μαρίνα Τσβετάγεβα (η τριπλή αλληλογραφία τους με τον Ρίλκε είναι κομμάτι της λογοτεχνικής ιστορίας). Αν και προερχόταν από καλλιτεχνική οικογένεια κι είχε τη δυνατότητα να φύγει στο εξωτερικό, δεν τους ακολούθησε και παρέμεινε στην ΕΣΣΔ, για πολλά χρόνια υποστηρικτής του καθεστώτος. Σιγά σιγά η ποιήση του απλοποιήθηκε κατ’ απαίτηση της εξουσίας. Ο ίδιος περιορίστηκε στις (πολύ σημαντικές) μεταφράσεις. Άρχισε να γράφει τον Δρ.Ζιβάγκο κάπου ανάμεσα στο 1910 και το 1920 όμως δεν τον ολοκλήρωσε παρά τη δεκαετία του '50. Το βιβλίο δεν πήρε έγκριση για έκδοση από το σοβιετικό καθεστώς που θεώρησε πως μιλά για το ατομικό κι όχι το κοινωνικό καλό και φυγαδεύτηκε στην Ιταλια, όπου και πρωτοκυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο Φελτρινέλι (που έχει ακόμα τα παγκόσμια δικαιώματα). Στον Παστερνάκ δόθηκε το 1958 το Νόμπελ, δεν το παρέλαβε καθ’ υπόδειξιν την Μόσχας, κι έναν χρόνο μετά πέθανε.
Το μυθιστόρημα ακολουθεί τον Γιούρα Ζιβάγκο από τα δέκα χρόνια του-- να κλαίει πάνω από το μνήμα της μάνας του-- ως τον θάνατο. Ο Ζιβάγκο είναι ένα φαινομενικά αντιφατικός χαρακτήρας, γίνεται γιατρός, είναι ποιητής, παντρεύεται σχεδόν χωρίς να το σκεφτεί την Τόνια, που οι γόνεις της τον μεγάλωσαν στα εφηβικά του χρόνια. Κι έπειτα καθώς μπλέκει στη δίνη των πολέμων και της επανάστασης, χωρίς καν να το καταλάβει πώς η ζωή του παίρνει αυτή την τροπή, ερωτεύεται τη Λάρα. Από γιατρός στη Μόσχα, καταλήγει σε ένα παγωμένο χωριό στα Ουράλια, με την οικογένειά του να πεινάει. Αν και στην αρχή συμπαθεί την ιδέα της επανάστασης, όταν συνειδητοποιεί τη βία, δεν μπορεί να ανταποκριθεί. Ο Ζιβάγκο είναι ένας σπασμένος άνθρωπος. Ακολουθούμε την πορεία του προς τη διάλυση. Δεν παίρνει πάντα συνειδητές αποφάσεις, άλλοτε βολεύεται, άλλοτε σκέφτεται, άλλοτε γράφει, ερωτεύεται. Τον διαλύει ο πόλεμος. Η ζωή του δεν μπορεί να έχει προδιαγεγραμμένη τροχιά. Γύρω του χαρακτήρες που μοιάζουν με καρικατούρες, όπως η γυναίκα του, κι άλλες πολύ ζωντανές όπως η Λάρα και ο άντρας της, ο Πάσα Αντίποφ.
Ένας φουτουριστής ποιητής, όπως ο Παστερνάκ, επιλέγει να γράψει ένα μυθιστόρημα εντελώς ρεαλιστικό, στα όρια του νατουραλισμού, στα μέσα του 20ου αιώνα. Στις καλύτερες στιγμές του το βιβλίο θυμίζει Τολστόι. Σε άλλες, νιώθεις λιγάκι μετέωρος, σαν να μην είναι το ίδιο δουλεμένες, σαν να χρειάζονται περισσότερη ζωή και βάθος. Σίγουρα ο χαρακτήρας του Ζιβάγκο περικλείει κομμάτια του συγγραφέα και τον φίλων του, έχει πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία, τόσο για την πολιτική στάση και την ποίηση, όσο και για το πώς χειρίζεται ο ήρωας τις γυναίκες και τον έρωτα. Μοιάζει η μοναξιά που νιώθει ο Ζιβάγκο και διαπερνά όλη του την ύπαρξη, ακόμα κι όταν αραδιάζει ή μεγαλώνει ένα σωρό παιδιά, να είναι βιωμένη από τον ίδιο τον συγγραφέα.
Ένιωσα να συμπάσχω με τον Γιούρα, που απομονωμένος, την πρώτη του νύχτα μετά από το μακρύ ταξίδι για το χωριό, το μόνο που λαχταράει είναι να γράψει. Μετά του κόβεται η λαχτάρα, η ζωή σκορπίζει τα λόγια και τα γραπτά του, κανείς, ούτε οι αγαπημένοι του δεν μπορούν να τα συμμαζέψουν. Η ζωή τον κατακερματίζει. Το πολιτικό και ιστορικό κομμάτι του βιβλίου ίσως είναι κάπως δύσκολο να το ακολουθήσεις αν δεν έχεις βασικές γνώσεις, μιλάμε για μια πολύ ταραγμένη εποχή της Ρώσικης ιστορίας. Πάντως έχει ενδιαφέρον γιατί είναι μια αφήγηση εκ των έσω, νιώθεις την Ιστορία να πάλλεται κάτω από τις λέξεις.
Απόλαυσα τη δεύτερη ανάγνωση. Δεν ξέρω ειλικρινά τι είχα αποκομίσει από την πρώτη, ήμουν παιδί και είμαι ενήλικας. Αυτό το θέμα πάντα με απασχολούσε, η δεύτερη ανάγνωση, το πώς προσλαμβάνουμε τα σπουδαία έργα σε κάθε περίοδο της ζωής μας. Αισθάνομαι πάντα πολύ κοντά στη ρώσικη λογοτεχνία, μου ταιριάζουν οι ήρωες, η χώρα, ο τρόπος, δεν μπερδεύομαι με τα χιλιάδες ονόματα-- ίσως να φταίνε οι πρώτες αναγνωστικές μου συνήθειες. Όμως δεν θα ξαναδιάβαζα τον Ζιβάγκο αν δεν υπήρχε η Λέσχη Ανάγνωσης του Booktalks. Και για αυτό, για αυτόν τον «καταναγκασμό», την ευγνομωνώ.
Κατερίνα Μαλακατέ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου