"Πιάσε το Λαγό", Lana Bastašić

Η Λάνα Μπάστασιτς πήρε για το πρώτο της μυθιστόρημα, το «Πιάσε το Λαγό», το Ευρωπαϊκό βραβείο Λογοτεχνίας του 2020. Το βιβλίο το μετέφρασε η ίδια στα αγγλικά και το έγραψε όσο ζούσε στην Καταλονία. Η Μπάστασιτς γεννήθηκε στην Κροατία, είναι όμως σέρβικης καταγωγής, ενώ σε μικρή ηλικία μετακόμισε στη Βοσνία. Τώρα ζει στο Βελιγράδι. Γιατί σας ιστορώ την εθνική της καταγωγή, μα γιατί αυτή θεωρώ πως είναι η αφορμή που γράφτηκε αυτό το βιβλίο. Και λέω η αφορμή κι όχι η αιτία, γιατί μέσα από αυτό το ταξίδι στη μνήμη, μέσα από το road trip δυο κοριτσιών από τη Βοσνία στη Βιέννη, προκύπτει το πραγματικό κεντρικό θέμα του βιβλίου, η αναζήτηση της ταυτότητας και του εαυτού.

Φαινομενικά έχουμε ένα μυθιστόρημα στηριγμένο στο μοντέλο της «Αλίκης στη χώρα τον θαυμάτων». Η Σάρα, που είναι συγγραφέας και ζει στον Δουβλίνο, λαμβάνει ένα τηλεφώνημα από τη Λέιλα, που έχει να τη δει δώδεκα χρόνια. Η Λέιλα της ζητά– στη μητρική τους γλώσσα– να τα παρατήσει όλα, τον Ιρλανδό φίλο της, το αβοκάντο ζόμπι που τρέφει σε μια γλάστρα και δεν έχει σωστές ρίζες, και να την ακολουθήσει σε ένα ταξίδι από το Μοστάρ στην Αυστρία ψάχνοντας να βρουν τον αγνοούμενο αδελφό της, τον Άρμιν. Κι Σάρα, ακολουθεί τον λαγό στην ποντικότρυπα.

Οι δυο γυναίκες ταξιδεύουν με το αυτοκίνητο προς τη Βιέννη, φαινομενικά απόλυτα αταίριαστες, αν κι έχουν υπάρξει κολλητές στην παιδική τους ηλικία. Σαν να είναι η μία, η άλλη άκρη του μανιταριού της άλλης. Η Σάρα από την αρχή αναρωτιέται για τη σημασία της μητρικής της γλώσσας, για την πατρίδα, πού ανήκει. Και ενοχλείται βαθύτατα από τη Λέιλα, από το πώς έχει καταντήσει, ενώ ταυτόχρονα ελκύεται. Προσπαθεί να απωθήσει αυτή τη γυναίκα, κι όλο κολλημένη πάνω της είναι. Η Λέιλα Μπέγκιτς, που αναγκάστηκε να αλλάξει τη δεκαετία του ‘90 το όνομά της σε Λέλα Μπέριτς, που ο αδελφός της, ο Άρμιν είναι αγνοούμενος από τότε, είναι ταυτόχρονα ελεύθερη και δεσμευμένη, είναι μια ιδιοφυία των μαθηματικών που σπούδασε λογοτεχνία και τα παράτησε, είναι μια γκαρσόνα παντρεμένη με έναν γιγαντόσωμο άντρα που δεν τον θέλει, είναι μια μελαχρινή που ‘χει βάψει τα μαλλιά της ξανθά, σχεδόν άσπρα. Η Λέιλα είναι η Βοσνία.

Το πολιτικό στο βιβλίο γίνεται προσωπικό, και τούμπαλιν, σχεδόν σε κάθε φράση. Ακόμα κι εκεί που η Λέιλα βγάζει το ταμπόν της μέσα στο αυτοκίνητο και το πετά από το παράθυρο ματωμένο στα χωράφια, κι εκεί που οι δυο τους χάνουν μαζί την παρθενιά τους, κι εκεί που θάβουν έναν πεθαμένο Λαγό χωρίς όνομα. Στο βιβλίο οι διακειμενικές αναφορές κάνουν πάρτυ, «Το νησί των θησαυρών» («μια ιστορία αγοριών»), η «Αλίκη», η «Λολίτα» του Ναμπόκοφ, ο Άλβαρο ντε Κάμπος (ένας ετερώνυμος). Και κάνουν πάρτυ με αιτία, γιατί μόνον όταν φτάσει κανείς στο απρόσμενο τέλος και συνειδητοποιήσει πως είναι κυκλικό, πως πρέπει να ξαναδιαβάσει την αρχή για να καταλάβει, θα έχει όλη την εικόνα. Γιατί μιλάει πια αυτό το βιβλίο.

Η μνήμη, το τραύμα συλλογικό-πολιτικό-κοινωνικό και προσωπικό, η προσπάθεια να καταλάβεις ποια είσαι, η θηλυκότητα ως μέρος του όλου, η γλώσσα ως μοναδική πατρίδα, η σχετική ερμηνεία του χρόνου, όλα οδηγούν στη δημιουργία, στο πώς κάνουμε τέχνη, κυνηγώντας τους πειρατές και τα φαντάσματα. Όπως οι ηρωίδες της, η Μπάστασιτς κατεβαίνει στις κατακόμβες, φαινομενικά χωρίς κανέναν λόγο, τι λόγο έχει η Αλίκη να μπει στην τρύπα. Όμως εκείνη μπαίνει, καταδύεται στο παρελθόν, ψάχνει τις ρίζες για το αβοκάντο της. Ένα βιβλίο ενηλικίωσης είναι το «Πιάσε το λαγό»∙ ενηλικίωσης της ίδιας της συγγραφέα.

                                        Κατερίνα Μαλακατέ

"Πιάσε το Λαγό", Lana Bastašić, μτφ. Ισμήνη Ραντούλοβιτς, εκδ. Gutenberg, s.338, 2023

Υ.Γ. Με τη Λάνα Μπάστασιτς θα συναντηθούν τα μέλη της Λέσχης Ανάγνωσης του Booktalks την Παρασκευή 5 Μαίου 2023 στις 6μ.μ. στο βιβλιοπωλείο Κωνσταντινίδης στη Θεσσαλονίκη.