"Το τέλος της μικρής μας πόλης", Δημήτρης Χατζής

Με σιγουριά πρόκειται για μία από τις εντυπωσιακότερες συλλογές διηγημάτων που έχω διαβάσει – και συμπεριλαμβάνω εδώ την ξένη και την ελληνική πεζογραφία. «Το τέλος της μικρής μας πόλης» του Δημήτρη Χατζή αποτελείται από 7 διηγήματα που δεν μπορώ να ξεχωρίσω ποιο είναι καλύτερο από το άλλο. Στο σπέρμα της αφήγησης κρύβεται μια κληρονομία που μάλλον οι Έλληνες λογοτέχνες αποφάσισαν να αψηφήσουν και την αγνόησαν.

Η ιστορική περίοδος που είναι στημένες οι ιστορίες, από τον Μεσοπόλεμο ως και την Αντίσταση, είναι από μόνη της μια συγκινησιακά φορτισμένη εποχή. Τα πάντα άλλαξαν ραγδαία μέσα σε λίγες δεκαετίες, ένας πόλεμος πρωτοφανής ως προς την έκταση και την αγριότητα του- ο Δεύτερος- συντάραξε όλη την Ευρώπη. Ενώ παράλληλα στην Ελλάδα οι παλιές κοινωνικές δομές κατέρρεαν, άλλες αξίες εμφανίζονταν από αυτές που είχαν θρέψει το Ελληνικό κράτος στον κοντά έναν αιώνα, τότε, της ύπαρξής του. Οι ήρωες του παλεύουν να βρουν μια θέση σε αυτόν τον κόσμο που πεθαίνει, σε αυτόν που αναγεννάται, αντιμετωπίζουν κοσμοιστορικές αλλαγές, που έρχονται ύπουλα, σχεδόν μαυλιστικά, που οι περισσότεροι δεν τις αντιλαμβάνονται κι όμως συμβαίνουν.

Ο Σιούλας ο ταμπάκος, γεννημένος σε μια κλειστή κάστα ανθρώπων που παντρευόταν μεταξύ της, συναλλασσόταν μεταξύ της και ευημερούσε, ζει την παρακμή του επαγγέλματος που αφήνει τους ομότεχνους του να πεινούν. Και τελικά ανοίγει τον δρόμο, με πίκρα και φόρτο φυσικά, για αυτό που πρέπει να γίνει.

«Ο Σαμπεθάι Καμπιλής», που κρατά την εβραϊκή γειτονιά στα δυο του χέρια, που αρνείται το διαφορετικό αν και το έθρεψε στον κόρφο του, θα τους οδηγήσει στον όλεθρο.

"Η θεία μας η Αγγελική" που όλους τους βλέπει ίσους, πλούσιους και φτωχούς, θα μάθει μια και καλή κάποια πράγματα. 

και στη "Διαθήκη του καθηγητή", ένας ήσυχος φιλόλογος θα κατορθώσει με το θάνατό του, να ολοκληρώσει όλα όσα έλεγε στα παιδιά μια ολόκληρη ζωή. 

Οι ήρωες του Χατζή είναι καθημερινοί άνθρωποι, με δεδομένες ζωές. Η γραφή έχει μια οικειότητα και μια αποστασιοποίηση μαζί, σα να πατά και να μην πατά σε γνωστούς χαρακτήρες, να είναι εδώ αλλά ταυτόχρονα να είναι κι αλλού. Η γλώσσα που μπορεί να ξενίσει στην αρχή έχει πλαστικότητα, έναν μυστικό ρυθμό που είναι σχεδόν υπνωτιστικός. 

Μιλάμε για ένα ολοκληρωμένο έργο, μια τοιχογραφία χαρακτήρων και εποχής που πολύ δύσκολα μπορεί να αποτιμηθεί. Ξέρω πάντως πως κλείνοντας το βιβλίο είχα αυτή τη γλυκιά μελαγχολία που συνοδεύει την εποικοδομητική ανάγνωση, μια αίσθηση πληρότητας που σε απομονώνει από τον υπόλοιπο κόσμο και σε συντροφεύει για το υπόλοιπο της μέρας. 

"Το τέλος της μικρής μας πόλης", Δημήτρης Χατζής, εκδ. Ροδακιό, 1999, σελ.211