"Οι νόμοι των συνόρων", Javier Cercas

Ο Χαβιέρ Θέρκας, γνωστός από τον «Ένοικο» και τους «Στρατιώτες της Σαλαμίνας», γράφει με τους «Nόμους των συνόρων» ένα εντυπωσιακό μυθιστόρημα, ένα βιβλίο που αξίζει να διαβαστεί και τον καθιερώνει πια, στην δική μου τουλάχιστον συνείδηση, ανάμεσα στους μεγάλους. 

Το μυθιστόρημα παρακολουθεί την ζωή του Ιγνάθιο Κάνιας, ενός πετυχημένου ποινικολόγου στην Χερόνα, που στα δεκαέξι του έμπλεξε με μια συμμορία υψηλής παραβατικότητας, γλίτωσε σχεδόν από θαύμα την σύλληψη και κατάφερε να φτιάξει την ζωή του. Όλο είναι γραμμένο σε μορφή συνέντευξης που παίρνει ένας –άγνωστος μας αφηγητής- από τον ίδιο τον Κάνιας, τον αστυνόμο που εμπλεκόταν στην ιστορία και τον διοικητή της φυλακής της Χερόνα. Η αφήγηση εστιάζει στον αρχηγό της συμμορίας, Γαλαζομάτη, ένα δεκεξάχρονο τότε αγόρι, που –αντίθετα με τον Κάνιας- μπήκε φυλακή- έγινε ένας ζωντανός θρύλος της με συνεχείς διαμαρτυρίες και αποδράσεις κι όποτε προσπάθησε να βγει, δεν κατάφερε να ζήσει ελεύθερος. Ο ίδιος ο Κάνιας, 20 χρόνια μετά, θα προσπαθήσει να τον «σώσει» αλλά ο Γαλαζομάτης δεν μπορεί να αντέξει έξω από τα κάγκελα. Κομβικό ρόλο παίζει και η Τέρε, το κορίτσι που ερωτεύτηκε ο Κάνιας και για αυτήν παρασύρθηκε στην συμμορία, που στάθηκε στον Γαλαζομάτη ως το τέλος, που ήταν και δεν ήταν το κορίτσι του. 

Πέρα από την χτυπητή αντίθεση ανάμεσα στον Κάνιας και τον Γαλαζομάτη- ο Κάνιας ήταν ένα παιδί μεσαίας οικογένειας, που μιλούσε Καταλανικά, οι γονείς του τον βοήθησαν να βγει από αυτή την ιστορία και ο αστυνόμος επέλεξε να «σώσει» και να μην στείλει φυλακή, ενώ ο Γαλαζομάτης ένας μισοάστεγος από τα λυόμενα, που μπήκε πρώτη φορά φυλακή στα 7, χωρίς οικογένεια και μέλλον άλλο εκτός από την ιδρυματοποίηση- ο Θέρκας μας μιλάει για ένα σωρό σύνορα. Κάποια υπαρκτά ανάμεσα στις γειτονιές, άλλα περισσότερο άυλα ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις και την μοίρα του καθενός ανάλογα με τον που γεννήθηκε και από ποιόν και κάποια εντελώς μέσα μας, αυτά που διαχωρίζουν τον άνθρωπο από τον διπλανό του και του δίνουν μια ξεχωριστή ταυτότητα. 

Γιατί το καλοκαίρι του 78, ένας καλός μαθητής από την Χερόνα, που οι συμμαθητές του κακοποιούσαν συστηματικά, θα γίνει ο Γυαλάκιας, μέλος μιας συμμορίας νεαρών κακοποιοών με βαριά όπλα που κλέβουν ο,τι βρουν, κάνουν ναρκωτικά και ανεξέλεγκτο σεξ; Γιατί η συνοικία του ενός είναι τόσο κοντά με του άλλου, αλλά στην ουσία τους χωρίζει μια άβυσσος; Η διαδικασία της ενηλικίωσης κάτω από την βαριά σκιά της μετα-Φράνκο εποχής (της Μεταπολίτευσης;), τα όρια μεταξύ των ανθρώπων, τα όρια του ανθρώπινου σώματος που πειραματίζεται με το σεξ, τα ναρκωτικά, τον έρωτα. Διότι ο έρωτας τελικά αναδεικνύεται ως κινητήριος δύναμη της ιστορίας, όπλο μαζικής καταστροφής και εξουσίας. 

Η στιγμή που ο πατέρας του Κάνιας θα πει στον αστυνόμο πως ο γιος του δεν είναι ακόμα εγκληματίας, αλλά αν τον βάλει στην φυλακή, σε δυο χρόνια θα είναι, κι εκείνος αντί να τον συλλάβει για απόπειρα ένοπλης ληστείας σηκώνεται και φεύγει, είναι ένα από τα δυνατότερα κομμάτια. Τα συνεχή what ifs, η ασάφεια και η αμφισημία των σκηνών, η «διαπλοκή» ανάμεσα στα πρόσωπα, το ποιο είναι το πεπρωμένο του καθενός κι αν μπορεί με μια κίνηση να ξεφύγει, δίνουν στο μυθιστόρημα βάθος και αξία λογοτεχνική, ανεβάζουν την ιστορία αυτή που θα μπορούσε να γίνει δακρύβρεχτη και μελό σε άλλα επίπεδα. 

«Οι νόμοι των συνόρων» είναι ένα βιβλίο ρουφηχτό, που δεν σε αφήνει να το αφήσεις, ούτε να το ξεχάσεις. Κι αν δεν κινδύνευα να γίνω γραφική, θα έλεγα πως μιλάμε για ένα από τα καλύτερα βιβλία του καιρού μας. 

«Οι νόμοι των συνόρων», Χαβιέρ Θέρκας, μετ. Γεωργία Ζακοπούλου, εκδ. Πατάκη, 2015, σελ 521