«Αμερική», Franz Kafka

Ομολογώ πως διάβασα Κάφκα πολύ μικρή, εκεί γύρω στις αρχές της εφηβείας. Για καλή μου τύχη ξεκίνησα με την (εντυπωσιακή) Μεταμόρφωση, για να περάσω στη Δίκη (που συνεχίζει να είναι το αγαπημένο μου), μετά να περάσω στον Πύργο. Έκτοτε τα δύο μυθιστορήματα τα έχω (ξανά)διαβάσει αρκετές φορές, σε διαφορετικές ηλικίες, ενώ την Μεταμόρφωση την έχω δει στο θέατρο, την έχω δει σε comics strips, την έχω διαβάσει σε τρεις διαφορετικές μεταφράσεις. Έλεγα πως ο Κάφκα μού ταιριάζει. Όπως στους περισσότερους αναγνώστες. Αλλά δεν είχα διαβάσει- κι ούτε είχα πραγματικά σκοπό να διαβάσω- την Αμερική, το πρώτο του μυθιστόρημα, αυτό που έμεινε ημιτελές. 

Το ξεκίνησα σε μια παρόρμηση. Το τελείωσα με κάποια δυσκολία. Σίγουρα πρόκειται για το πιο μη καφκικό μυθιστόρημα του Κάφκα. Το λιγότερο σκοτεινό, και το λιγότερο φοβιστικό. Από την άλλη, κάποια από τα βασικά χαρακτηριστικά είναι εδώ. Κυρίως αυτή η αίσθηση πως δεν έχουμε τον έλεγχο της ζωής μας, πως μπορεί ανά πάσα στιγμή τα πάντα να ανατραπούν χωρίς να μπορούμε να κάνουμε κάτι. 

Ο δεκαεξάχρονος Καρλ Ρόσμαν φτάνει στην Αμερική με ένα καράβι. Τον έχουν αναγκάσει να εξοριστεί οι γονείς του γιατί άφησε έγκυο μια υπηρέτρια και θέλουν να αποφύγουν το σκάνδαλο. Την ώρα που είναι να αποβιβαστεί διαπιστώνει πως ξέχασε την ομπρέλα του και κατεβαίνει να την πάρει. Μέσα από έναν κυκεώνα συμπτώσεων θα βρει τον θείο του που έχει μεταναστεύσει πριν χρόνια στην Αμερική και θα ζήσει στην αρχή πριγκηπικά. Έπειτα όμως, εντελώς ξαφνικά, θα χάσει την εύνοια του θείου και θα είναι πάλι στον δρόμο. 

Στην Αμερική ο Κάφκα επιδεικνύει μια φωτεινότητα που δεν υπάρχει στα άλλα του έργα, ο Καρλ Ρόσμαν είναι ίσως ο πιο αισιόδοξος καφκικός ήρωας. Για αυτό πιθανότατα και ο συγγραφέας του δεν κατάφερε να ολοκληρώσει τις ιστορίες του, δεν έδωσε ποτέ οριστικό τέλος. Πάντως τα κεφάλαια που γράφτηκαν έχουν ώρες ώρες περίεργη ομορφιά, σαν να βλέπεις εκλάμψεις από τα επόμενα. 

Το βιβλίο δεν το βοηθάει το γεγονός πως ο Κάφκα δεν ταξίδεψε ποτέ στην Αμερική, οπότε μας περιγράφει έναν εντελώς φανταστικό τόπο, με εντελώς φανταστικούς ανθρώπους. Η ιδέα λέει ήταν να μοιάζει τούτο το μυθιστόρημα με τον Κόπερφιλντ του Ντικενς. Αν πάντως αυτός ήταν ο σκοπός, μου μοιάζει πως ο Κάφκα απέτυχε (όσο βέβηλο κι αν είναι να πει κανείς κάτι τέτοιο). 

Το βιβλίο έχει το ενδιαφέρον του, ακόμα κι αν κανείς το δει ως απομεινάρι της ιστορίας της λογοτεχνίας. Είναι προβληματικό που ξαφνικά σταματάει στην μέση, δεν θα το συστηνα σε κάποιον που θέλει «να γνωρίσει τον Κάφκα». Και φαντάζομαι πως δεν θα το ξαναδιαβάσω. Όμως ήταν μια εμπειρία που δεν ήθελα να λείπει από το αναγνωστικό παλμαρέ μου. 

                                                                       Κατερίνα Μαλακατέ

«Αμερική», Φραντς Κάφκα, μετ. Βασίλης Τομανάς, εκδ. Νησίδες, 2016

Υ.Γ. 42 Τώρα περιμένουμε την σωφρονιστική αποικία