Πώς πέρασες τη μέρα σου; - (χωροχρόνος) του Μαραμπού

Ξημερώνει Παρασκευή, πέρασε και αυτή η γεμάτη μέρα! Θυμάστε πότε αρχίσαμε να πρωτολέμε για τον Τζόυς; Πέρασαν σχεδόν 8 μήνες. Κι όμως, μοιάζει σαν να μην πέρασε μια μέρα. Αυτό συμβαίνει με τον Οδυσσέα – είναι η λογοτεχνική περιγραφή μιας συνηθισμένης μέρας που κατά περιόδους μοιάζει ατελείωτη αλλά στο τέλος νιώθεις σαν να μην πέρασε μια μέρα! Και μετά το πέρας αυτής, είναι σαν να κινείσαι σε ένα λογοτεχνικό χωροχρονικό συνεχές γεμάτο λέξεις, έννοιες και σκέψεις που κυνηγούν πλέον τις δικές σου κοινές και ανιαρές μέρες. Είναι εξαιρετικά δύσκολο να διαβάσεις βιβλίο μετά τον Οδυσσέα και να μην το βρεις πληκτικό. Πόσο μάλλον να το βρεις εκπληκτικό. Είναι τόσο έντονη η συγγραφική δύναμη του Τζόυς (με την προϋπόθεση ότι σου αρέσει) που σε μουδιάζει για καιρό, θα αργήσεις να ξαναβρείς τα αναγνωστικά σου βήματα, όταν τα βρεις ωστόσο, το σίγουρο είναι ότι πλέον θα πατάς πιο στέρεα.

Ο Οδυσσέας είναι ένα βιβλίο που σε γραπώνει – όχι με την σαχλή έννοια που δίνουμε στα βιβλία που μας φαίνονται απλώς ενδιαφέροντα και ελκυστικά. “Με άρπαξε για τα καλά”, “Δε με άφησε να το αφήσω” και άλλες σαχλοκουβέντες. Οι λέξεις του Τζόυς πράγματι σε γραπώνουν με τρόπο που δεν γίνεται άμεσα αντιληπτός. Είτε εναρμονισμένες με το γενικό σύνολο είτε ευχαριστημένες με τον κοντινό λεκτικό τους περίγυρο, οι φράσεις του συγκροτούν μια ενότητα τόσο τέλεια και συμπαγή που φανερώνει όλη την ένδεια του αναγνώστη, την αδυναμία του να αναμετρηθεί μαζί τους – αν πάλι, είσαι και λίγο τσιμπημένος με την συγγραφή, τρέχεις καρφί προς το κουζινομάχαιρο, σίγουρος ότι μετά τον Τζόυς το μόνο που μπορείς να γράψεις είναι κάτι αιμάτινες ασυναρτησίες στα πλακάκια της κουζίνας!

Αυτό που με εντυπωσιάζει στον Τζόυς είναι η συγγραφική του συνέπεια και εξέλιξη. Αν δεις το έργο του από την αρχή, θα διαπιστώσεις μια καθόλα ανοδική πορεία που έφερνε στην επιφάνεια λαμπρά καλλιτεχνικά αποτελέσματα. Λίγοι συγγραφείς (ακόμα και από τους πλέον επιφανείς) μπορούν να ισχυριστούν ότι με κάθε νέο βιβλίο τους ξεπερνούσαν κατά πολύ το προηγούμενό τους. Βέβαια, οι αναγνώστες μπορούν να έχουν τις αντιρρήσεις τους (ας τις ονομάσουμε, προτιμήσεις) όμως αν μπορέσουν να το δουν αντικειμενικά, θα αντιληφθούν ότι η Αγρύπνια των Φίννεγκαν είναι πολύ πιο σπουδαία από τον Οδυσσέα που είναι πολύ πιο σπουδαίος από το Πορτρέτο του Καλλιτέχνη που είναι πολύ πιο σπουδαίο από τους Δουβλινέζους που είναι πολύ πιο σπουδαίοι από τον Στήβεν τον Ήρωα που είναι πολύ πιο σπουδαίος από τη Μουσική Δωματίου!

Η συγγραφική του πορεία είναι συνυφασμένη με την πραγματική του ζωή, κάθε έργο του έχει ψήγματα της πραγματικής του ζωής (και όπως είπα παραπάνω για τη μεταφορά της λέξης “γραπώνει”, και εδώ εννοώ κάτι παραπάνω από αυτό που εννοούμε συνήθως, ότι κάθε συγγραφέας βάζει κάτι από τη ζωή του στα βιβλία του), διαβάζουμε μία ομηρικών διαστάσεων, αυτοβιογραφία μιας μεγαλοφυΐας, και ακριβώς επειδή πρόκειται για μεγαλοφυΐα σχεδόν δεν αντιλαμβάνεσαι ότι διαβάζεις την αυτοβιογραφία της! Γι' αυτό και πιστεύω ότι είναι πολύ βοηθητική η ανάγνωση του βιβλίου του Ρίτσαρντ Έλμαν, “Βιογραφία του Τζέημς Τζόυς”. Όμως ακόμα και αν αρκεστείτε στα πρωτότυπα κείμενα του Τζόυς, δε θα βγείτε χαμένοι, ούτε απ' όσα υπέροχα περιστατικά θα μπορέσετε να αποκρυπτογραφήσετε από την πολυτάραχη ζωή του, ούτε φυσικά από την άντληση καθαρής απόλαυσης. Η ανάγνωση των βιβλίων του είναι εμπειρία από τις λίγες.

Το σίγουρο είναι ότι δεν μπορείς να αγνοήσεις το φαινόμενο Τζόυς. Θα φέρω ένα (ίσως και ατυχές) παράδειγμα από έναν εντελώς διαφορετικό χώρο. Το πόκερ γνώρισε μία αδιανόητη άνθηση και διαδικτυακά και σε ζωντανά τουρνουά όταν ένας ταπεινός λογιστής κατάφερε να κερδίσει το παγκόσμιο πρωτάθλημα πόκερ (WSOP 2003) κερδίζοντας την συμμετοχή του μέσα από online προκριματικά. Το όνομά του, πράγματι απίστευτο, ήταν Chris Moneymaker! Έκτοτε, το πόκερ άλλαξε οριστικά σελίδα, αποτίναξε τις προκαταλήψεις που το βάραιναν, προβιβάστηκε σε παιχνίδι ικανοτήτων, με λίγα λόγια, μια νέα γλώσσα γεννήθηκε για να το περιγράψει! Αυτό το φαινόμενο έμεινε γνωστό ως Moneymaker Effect και όλοι, επαγγελματίες παίκτες ή μη, συνεχίζουν να προσφέρουν τον ειλικρινή σεβασμό τους στον άνθρωπο που το προκάλεσε. Μπορεί ο Moneymaker να μην συγκαταλέγεται στους σπουδαίους παίκτες, μπορεί ακόμα και το παιχνίδι του να θεωρείται πια παρωχημένο, όμως όποιος ασχολείται με το πόκερ αναγνωρίζει αμέσως ότι αυτός είναι ένα εντυπωσιακό σημείο αναφοράς στην ιστορία του παιχνιδιού.

Κάτι αντίστοιχο συνέβη και με τον Τζόυς (χωρίς να προχωρήσουμε σε άλλες αναλογίες από το χώρο του πόκερ): όποιος ασχολείται με την λογοτεχνία με οποιονδήποτε τρόπο, αναγνωρίζει αμέσως ότι ο Τζόυς είναι ένα εντυπωσιακό σημείο αναφοράς στην ιστορία της λογοτεχνίας! Έχει επηρεάσει εκατοντάδες σπουδαίους συγγραφείς και αναρίθμητους μικρότερους, πηγαίνοντας την λογοτεχνία βήματα μπροστά. Μπορεί για πολλούς πλέον να θεωρείται παρωχημένο το γράψιμο του, ίσως μια άσκοπη επίδειξη συγγραφικών ικανοτήτων. Ωστόσο, η επιρροή του είναι αδιαμφισβήτητη, όποιος δεν το αντιλαμβάνεται είναι χαζός. Αν ρωτάτε εμένα, εκτός από την επιρροή, θεωρώ ότι το γράψιμο του παραμένει ακόμα σπινθηροβόλο και αξεπέραστο, και τουλάχιστον μέχρι το τέλος του αιώνα που διανύουμε, έχει εξασφαλισμένη την θέση του στην Αθανασία. Εκεί θα είμαστε να τα ξαναπούμε!

Νομίζω έγραψα αρκετά γι' αυτό το βιβλίο. Καλά, κακά, λογοκλοπιμαία... θα το δείξει ο καταραμένος εφιάλτης που λέγεται ιστορία! Εγώ τώρα στο τέλος, θέλω να στραφώ στην θρησκεία, και συμπληρώνοντας τα λόγια του Φώκνερ με τα οποία άνοιξα αυτή την σειρά των αναρτήσεων, να δηλώσω ευθαρσώς:

Μα τη πίστη μου, δεν έχω διαβάσει πιο ωραίο βιβλίο!


                                                                                                            Μαραμπού

"Οδυσσέας", Τζέημς Τζόυς, μετ. Ελευθέριος Ανευλαβής, εκδ. Κάκτος, 2014, σελ 1098