"Σπίτι με ονόματα", Colm Tóibín

Η αναγνωστική μου σχέση με τον Κολμ Τομπίν άρχισε με το Καραβοφάναρο στο μαύρο νερό, ένα σπαρακτικό βιβλίο που λάτρεψα. Έχω βέβαια πολλά αναγνωστικά κενά, γιατί είναι πολυγραφότατος, οπότε έπιασα το "Σπίτι με ονόματα" για να αρχίσω να καλύπτω το χαμένο έδαφος. Ο Τομπίν, έχει την τάση να ξαναπιάνει ιστορίες πολλές φορές ειπωμένες και να τους δίνει μια άλλη, λοξή ματιά. Αυτό κάνει και στο «Σπίτι με ονόματα», καταπιάνεται με τη μυθολογία των Ατρειδών, τολμά να τα βάλει με τον Όμηρο, τον Αισχύλο και τον Ευριπίδη και δεν βγαίνει κερδισμένος- πώς θα μπορούσε άλλωστε— πάντως το σίγουρο είναι πως δεν χάνει. Το μυθιστόρημα μοιάζει κάπως τετριμμένο στην αρχή, τουλάχιστον για εμάς τους Έλληνες που είμαστε εξοικειωμένοι με τη μυθολογία. Έπειτα όμως αρχίζει να ξετυλίγεται με έναν τρόπο σύγχρονο, με κάποιους αναχρονισμούς πιθανότατα, και καταλήγει να μιλά για τις ανθρώπινες σχέσεις, για την εξουσία και την αγάπη∙ θέματα που δεν αλλάξαν τόσο τόσες χιλιάδες χρόνια μετά. 

Το μυθιστόρημα ξεκινά με τη θυσία της Ιφιγένειας. Ο Αγαμέμνονας ξεγελά την Κλυταιμνήστρα, κι εκείνη φέρνει την πανέμορφη δεκαεξάχρονή της έτοιμη με τα προικιά της για να παντρευτεί τον Αχιλλέα. Αντ’ αυτού, τη σφάζουν στον βωμό χωρίς έλεος. Την Κλυταιμνήστρα την κλείνουν οι στρατιώτες του άντρα της σε μια τρύπα για να μη βλέπει και καταριέται και την αφήνουν εκεί τρεις μέρες, χωρίς φαΐ και νερό, μέσα στα περιττώματά της. Καμία θεϊκή παρέμβαση δεν σώζει την τρομοκρατημένη Ιφιγένεια, που σκούζει όπως κάθε άλλο κορίτσι μπροστά στον χαμό. 

Ήδη από τα αρχικά κεφάλαια φαίνεται πως ο Τομπίν έχει όρεξη να ακολουθήσει τον μύθο ως ένα σημείο. Έπειτα, αρχίζει η δική του μυθοπλασία, που έχει άλλους στόχους. Γυρνώντας η Κλυταιμνήστρα, έξαλλη από θυμό και πόνο, δεν θα βρει παρηγοριά στη δεύτερή της κόρη την Ηλέκτρα. Αντίθετα, θα αγνοήσει τα δυο της τα παιδιά- την Ηλέκτρα και τον Ορέστη- θα κάνει σαν να μην υπάρχουν. Και θα συμμαχήσει με τον χειρότερο εχθρό, μπαίνοντας σε ένα λυσσαλέο παιχνίδι εκδίκησης και μίσους. Έτσι θα χάσει τον Ορέστη. 

Τρία είναι τα πολύ ενδιαφέροντα σημεία του βιβλίου. Το πρώτο, η παντελής έλλειψη θεών, δεν τους επικαλείται κανείς, είναι σαν οι ήρωες να ζουν σε μια άθεη κοινωνία, οι θεοί δεν παρεμβαίνουν, δεν αλλάζουν τη ροή του μύθου. Το δεύτερο είναι η ψυχοσύνθεση της Ηλέκτρας, της δεύτερης, λιγότερο ωραίας αδελφής, που την αγνοεί η μάνα, κι αυτή νιώθει κοντά στον πατέρα που σκότωσε την πρώτη και όμορφη κόρη. Και φυσικά ο Ορέστης. Τι απέγινε αυτό το παιδί τόσα χρόνια, πριν να τον ξαναδεί η αδελφή του; Τι του συνέβη και έγινε φονιάς; Πώς σκότωσε τη μάνα του και τον θείο του; Άφαντες είναι και οι Ερινύες. 

Τρεις αφηγητές εναλλάσσονται, πρώτη αναλαμβάνει η Κλυταιμνήστρα, μετά η Ηλέκτρα, στο τέλος τριτοπρόσωπα ο Ορέστης, Αυτό που στην αρχή είναι πολύ οικείο, μετά μοιάζει πολύ μακρινό, σαν να απομακρύνεται ο Τομπίν από τον μύθο τόσο πολύ, που να μη μιλά για αυτόν. Μιλά για τη βία, συναισθηματική και σωματική, που ορίζει τις σχέσεις των ανθρώπων, για τη μητρική και πατρική αγάπη, για τις ζωές που γίνονται βορά σε ένα ανώτερο σχέδιο, για τη λύσσα, και την οργή και τη γλύκα της εξουσίας.

Δεν είμαι σίγουρη πως η προσπάθεια στο "Σπίτι με ονόματα" είναι απόλυτα πετυχημένη, στο μυαλό μου παίζει το αρχαίο δράμα, και με αποσπά. Από την άλλη όμως, αν δούμε την ιστορία χωρίς την Ιστορία της, τότε ο Τομπίν συνεχίζει να είναι ένας εξαιρετικός ψυχογράφος. Διεισδύουμε στο μυαλό των ηρώων του, τους καταλαβαίνουμε. Ποιος θα θελε να καταλάβει την Κλυταιμνήστρα, είναι πια άλλο θέμα. Απέναντί της είναι περισσότερο επιεικής από όλους τους άλλους που έχουν γράψει για αυτήν. Πάντως, χωρίς να πρόκειται για το καλύτερο του βιβλίο, πρόκειται σίγουρα για ένα μυθιστόρημα που αξίζει να διαβάσει κανείς. Έστω και για να διατυπώσει τις ενστάσεις του. 

                                   Κατερίνα Μαλακατέ

"Σπίτι με ονόματα", Κολμ Τομπίν, μετ. Αθηνά Δημητριάδου, εκδ. Ίκαρος, 2019, σελ. 348