"Ο Πότης", Hans Fallada

«Ο Πότης» δεν είναι ένα βιβλίο για τον αλκοολισμό, ούτε για το ποτό. Είναι ένα μυθιστόρημα που εξετάζει ένα από τα πολλά «κι αν από μια στιγμή που» αυτής της ζωής και καταλήγει να περιγράφει με τρόπο έντονο, ωμό, σχεδόν νατουραλιστικό την κατάσταση στα ιδρύματα και τις φυλακές της Ναζιστικής Γερμανίας. Το πιο θλιβερό είναι πως "Ο Πότης" είναι εν μέρει ένα αυτοβιογραφικό κείμενο, ο Φάλαντα το έγραψε  όσο ήταν κλεισμένος σε ένα τέτοιο μέρος.

Ο Έρβιν Ζόμερ, πρωταγωνιστής και πρωτοπρόσωπος αφηγητής, είναι ένας αδύναμος άνθρωπος. Ζει ευυπόληπτα, έχει έπαυλη, γυναίκα, υπηρέτρια, μια επιχείρηση που ανθεί αλλά τα πάντα γίνονται στη σκιά της άψογης γυναίκας του, της Μάγδας. Μόλις εκείνη αποφασίζει να μην ασχολείται πια με την οικογενειακή επιχείρηση, η δουλειά παίρνει την κάτω βόλτα. Κι ο Έρβιν που δεν θέλει και δεν μπορεί να παραδεχτεί την «ανωτερότητα» της γυναίκας του βρίσκει εντελώς αψυχολόγητα καταφύγιο στο ποτό, υπάρχει ένα- ξεχασμένο από κάποια γιορτή- μπουκάλι κρασί στο σπίτι. Πολύ σύντομα εξαρτάται από το σναπς, μπλέκει με απατεώνες επιδεικνύοντας μια αφέλεια απίστευτη που επιτείνεται από τη μέθη. Ούτε μήνα δεν πρέπει να μεθοκοπούσε, όταν κατέληξε στην φυλακή για απόπειρα κατά της ζωής της γυναίκας του. Εκεί θα ζήσει την σκληρότητα της φυλακής, την αγριότητα του να μετατρέπεσαι από «κάποιος» σε κανέναν. Εμπιστεύεται συνεχώς τους λάθους ανθρώπους, κάνει τις λάθος κινήσεις από ανασφάλεια, καταλήγει σε ένα ίδρυμα για αποτοξίνωση. Κι εδώ ξεκινά το πραγματικό μυθιστόρημα.

Η κατάσταση στο ίδρυμα των τρελών είναι απελπιστική. Η υποβίβαση της ανθρώπινης ζωής σε ένα τίποτα που συνεχώς πεινάει, το κυνήγι για λίγο ψωμί, καπνό, χαρτί, για τα βασικά γίνεται καθημερινότητα. Αυτό το άλλοτε σοβαρό μέλος της κοινωνίας μέσα σε πολύ λίγο γίνεται σαν όλους τους άλλους, μπαίνει στην ψυχολογία του τρόφιμου ασύλου. Οι περιπτώσεις εμφανίζονται γλαφυρότατα, ο ψυχισμός του καθενός είναι λες και αγγίζει προσωπικά τον συγγραφέα. Αυτό, και η πιθανότητα ο εγκλεισμός αυτός να είναι για πάντα. 

Η γραφή του Χανς Φάλαντα είναι σπαρακτική. Το μυθιστόρημα ρέει αφηγηματικά κι όμως κάθε λίγο και λιγάκι θέλεις να το κλείσεις και να αρχίσεις να καταριέσαι το ανθρώπινο γένος. Μέσα σε όλο αυτό το πολύ θλιβερό σκηνικό όμως, βρίσκει το κουράγιο να κρύψει και μικρές φλεβίτσες ειρωνείας, μαύρο πικρό χιούμορ που ανακουφίζει και τον ήρωα και τον αναγνώστη. Γιατί ο Έρβιν Ζόμερ είναι ένας έξυπνος άνθρωπος κι ας κατέληξε όπως κατέληξε. Αδύναμος, ανίκανος να αποδεχτεί πόσο «υπέρτερη» ήταν η γυναίκα του- όπως του τονίζει κι ο αρχίατρος- όμως πλήρως ικανός να καταλάβει την κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει. Κι αυτό, το πώς δηλαδή αφήνεται στην απάθεια, τον εγκλεισμό, την αλλαγή της μοίρας του για έναν μήνα μεθυσιού, είναι το τραγικότερο όλων.   

"Ο Πότης", Χανς Φάλαντα, μετ.  Έμη Βαϊκούση, εκδ. Κίχλη, 2013, σελ. 424

Υ.Γ. 42 Τις θεωρίες πως το ίδρυμα αντιπροσωπεύει την Ναζιστική Γερμανία εν γένει τις βρίσκω κάπως τραβηγμένες.