"Θεωρία Καλβίνο", του Μαραμπού

• Τι έχουμε μετά;
• Θεωρία Καλβίνο.
• Πάμε κυλικείο για καφέ;
• Αμ δε! Αυτό το μάθημα δεν το χάνω με τίποτα.

Αν είχα την ευκαιρία να εκπληρώσω ένα ματαιωμένο όνειρο, αυτό θα ήταν να παρακολουθήσω τις διαλέξεις αγαπημένων συγγραφέων μου, του Ίταλο Καλβίνο, του Βλαντιμίρ Ναμπόκοφ, ίσως ακόμα και του Όσκαρ Ουάιλντ για την μόδα και τον σωστό συνδυασμό των ρούχων! Θα καθόμουν στην τελευταία σειρά των καθισμάτων, φαινομενικά αδιάφορος για όσα επρόκειτο να ακούσω, αλλά με μια εσωτερική έξαψη να παφλάζει στα βραχώδη όρη του εγκεφάλου μου.

Ο Καλβίνο θα στεκόταν στο πλάι της έδρας, προσηνής και ήρεμος, κρατώντας ένα χειρόγραφο προσχέδιο της διάλεξης, που θα έμοιαζε σαν τον χάρτη ενός κρυμμένου θησαυρού, για την αναζήτηση του οποίου θα χρειαζόταν την αμέριστη βοήθεια των ακροατών του. Κάντε ησυχία σας παρακαλώ, θα μουρμούριζα από μέσα μου και θα προσηλωνόμουν σαν το βλέμμα της γάτας πάνω στο παιχνίδι της.

Αυτή η τελετουργία όμως χρειάστηκε πολλή δουλειά και εσωτερική πάλη για να εδραιωθεί, τυποποιηθεί και ίσως κληρονομηθεί σε μελλοντικούς χρόνους. Θυμάμαι, στο πρόσφατο παρελθόν, το μάθημα της σχολής που είχε καταντήσει βραχνάς για τους φοιτητές ήταν η λογοτεχνία. Είχε πάντα αθρόα προσέλευση γιατί η καθηγήτρια φρόντιζε να μας απειλεί για το δυσάρεστο αποτέλεσμα που θα είχε στην βαθμολογία μας, η απουσία μας από τις θεωρίες. Πρώτο κίνητρο για να αγαπήσει κάποιος την λογοτεχνία!

Το μάθημα μοιραζόταν σε τέσσερα εξάμηνα. Μία ελληνική, δύο παγκόσμιες και μια για παιδιά. Η λογοτεχνία για παιδιά, λόγω της ιδιαιτερότητάς της θεωρούνταν η πιο δύσκολη και αρκούσε η αναφορά της και μόνο, για να μας κάνει να γουρλώνουμε τρομαγμένοι τα μάτια σαν εξάχρονα! Η καθηγήτρια ήταν συνεχώς μουτρωμένη και αυτό με ξένιζε κάπως, γιατί  ήξερα ή έστω υποψιαζόμουν ότι, οι άνθρωποι που διαβάζουν βιβλία είναι περισσότερο ανεκτικοί, ήρεμοι και πρόσχαροι. Έλεγε συνεχώς πόσο αγαπούσε την λογοτεχνία, όμως στο πρόσωπό της, δεν αποτυπώθηκε ούτε μια φορά αυτή η δήλωση. Αντιθέτως, πάνω στο πρόσωπό της διέκρινες εκφράσεις όπως, “Τι να μου πείτε και σεις για λογοτεχνία!”, “Εμένα που με βλέπετε, έχω σπουδάσει γαλλική φιλολογία στην Σορβόνη”, “Γνώρισα τον Καμύ από κοντά!”

Ωστόσο, αυτήν την “αγάπη”της για την λογοτεχνία προσπάθησε να την μεταδώσει και σε μας. Συχνά, μας έλεγε ότι, στόχος της είναι όλοι οι μαθητές να αγαπήσουν την λογοτεχνία και να συνεχίσουν να διαβάζουν και μετά το τέλος της σχολής. Ο τρόπος για να το πετύχει αυτό, ήταν να μας προτείνει τέσσερα βιβλία από τα οποία θα έπρεπε να διαβάσουμε τα δύο και στην εξεταστική να απαντήσουμε σε δυο ερωτήσεις που ήταν έτσι διατυπωμένες ώστε να αποδεικνύουν ότι όντως τα διαβάσαμε και δεν βρήκαμε απαντήσεις από το διαδίκτυο ή ρωτώντας άλλους που τα είχαν διαβάσει. Επιπλέον, έπρεπε να διαβάσουμε και ένα τρίτο, για το οποίο θα γράφαμε εργασία σχετικά με το θέμα του, το ύφος γραφής και τις εντυπώσεις που μας άφησε.

Η κατοπινή ένστασή μου έγκειται στο γεγονός ότι δεν μπορείς να αναγκάζεις ανθρώπους που η συντριπτική πλειοψηφία τους, δεν είναι καθόλου εξοικειωμένη με την ανάγνωση, να διαβάζουν τρία βιβλία σε τόσο λίγο χρόνο. Και αν υποθέσουμε ότι τρία βιβλία στη διάρκεια ενός εξαμήνου δεν είναι κάτι φοβερό (σε ανώτατη σχολή φοιτούσαμε, τέλος πάντων!), η επιλογή αυτών υπήρξε μαρτύριο από τα λίγα. Η καθηγήτρια-“τα έχω διαβάσει όλα”, είχε φτιάξει μια λίστα με τα περισσότερα αριστουργήματα της Ευρωπαϊκής και Αμερικάνικης λογοτεχνίας και άφηνε εμάς τους άσχετους, να φάμε από το δέντρο της γνώσης χωρίς να μας προειδοποιεί για τις ολέθριες συνέπειες. Κάπου κάπου πεταγόταν κάποιος και ρωτούσε “είναι πολύ δύσκολο το βιβλίο που διάλεξα, κυρία;” και εκείνη απαντούσε, “Δε θα έλεγα ότι είναι πολύ δύσκολο, απλώς είναι κάπως απαιτητικό”. Οι συστηματικοί αναγνώστες γνωρίζουν πολύ καλά, τι διαβαθμίσεις έχει η λέξη “απαιτητικό” για κάποιον που διαβάζει χρόνια και για κάποιον που διαβάζει πρώτη φορά.

Η επιλογή των βιβλίων που προορίζονταν για εργασία, γινόταν εντελώς στην τύχη. Το μόνο κριτήριο επιλογής που διέθετες ήταν οι τίτλοι των βιβλίων  (και δευτερευόντως, τα ονόματα των συγγραφέων) και τώρα μου φαίνεται κάπως αστείο καθώς αναλογίζομαι πόσο λίγη σημασία δίνω πια στους τίτλους των βιβλίων. Τότε, περιεργαζόμουν την λίστα που είχα μπροστά μου και αγνοούσα επιμελώς τους τίτλους που έμοιαζαν βαρετοί και άνοστοι – Άδερφοί Καραμαζόφ, Μαντάμ Μποβαρύ, Το κόκκινο και το μαύρο, Η παναγία των Παρισίων, Το μαγικό βουνό, Πόλεμος και ειρήνη, Ο Βυσσινόκηπος. Στην ελληνική λογοτεχνία είχα επιλέξει το Λάθος του Αντώνη Σαμαράκη (το είχα διαβάσει μια φορά και χαιρόμουν που είχα την ευκαιρία να το ξαναδιαβάσω και να γράψω γι' αυτό), στην παγκόσμια λογοτεχνία ένα, επέλεξα τον Φάουστ του Γκαίτε (κάτι μου έκανε αυτό το βιβλίο, κυρίως γιατί ήταν του Γκαίτε που θεωρούνταν ένας σοφός σχεδόν μυθικών διαστάσεων. Εδώ, θέλω να επισημάνω μια παρανόηση που γινόταν με τον Φάουστ – ήταν τόσο σιαμαίος ο τίτλος του βιβλίου με τον συγγραφέα του, που πολλοί νόμιζαν, ανάμεσά τους και εγώ, ότι ο Φάουστ του Γκαίτε είναι ο τίτλος! Το ίδιο συνέβαινε, ίσως και περισσότερο, με τον Δάντη και την Κόλασή του. Μπορώ άνετα να φανταστώ έναν υποθετικό διάλογο: “Πρέπει να διαβάσεις την Κόλαση του Δάντη, πρόκειται για σπουδαίο βιβλίο!” “Ποιος το έχει γράψει;;” “Δε θυμάμαι τον συγγραφέα, γνωρίζω μόνο τον τίτλο! Ρώτα σε κάποιο βιβλιοπωλείο και θα σου πουν, όλοι το ξέρουν!”), στην παγκόσμια λογοτεχνία δύο, η επιλογή μου ήταν η Πανούκλα του Αλμπέρ Καμύ, αυτός ο τίτλος ήταν πολύ υποβλητικός για να τον προσπεράσω (όπως και το ίδιο το βιβλίο), ενώ τέλος, στην λογοτεχνία για παιδιά, καθώς είχαν περάσει μερικά εξάμηνα και ήμουν περισσότερο ενήμερος για τα θέματα της λογοτεχνίας, είχα διαλέξει τον Μικρό Πρίγκιπα.

Το θλιβερό στις παρουσιάσεις στην τάξη ήταν ότι η καθηγήτρια προσπαθούσε μετά μανίας να ανακαλύψει εκείνα τα παιδιά που δεν είχαν διαβάσει το βιβλίο που τους είχε ανατεθεί. Ο πληθυντικός που συνεχώς χρησιμοποιούσε, τόνιζε την πικρόχολη στάση της: “Νομίζω, δεσποινίς μου ότι, προσπαθήσατε να μας κοροϊδέψετε, δεν διαβάσατε το βιβλίο, είμαι σίγουρη γι' αυτό!” Φυσικά, υπήρχαν κραυγαλέες περιπτώσεις που το αποδείκνυαν αυτό, όμως υπήρχαν και παιδιά που πράγματι είχαν διαβάσει το βιβλίο και προσπαθούσαν, εν μέσω σουρεαλιστικών διαλόγων, να υπερασπιστούν το κόπο τους με πολύ κόπο, ενώ η καθηγήτρια ωρυόταν ότι έλεγαν ψέματα!

Το μόνο θετικό που αναγνωρίζω στην παλιά μου καθηγήτρια είναι το γεγονός ότι είχε την προνοητικότητα να αφαιρέσει από την ύλη του μαθήματος τον  τεράστιο Τζέημς Τζόυς! Ήταν μια κάκιστη καθηγήτρια που δεν αγαπούσε την λογοτεχνία περισσότερο από την εικόνα της, και η μετέπειτα ενασχόλησή μου με την λογοτεχνία, έφερε στην επιφάνεια πολλές τέτοιες περιπτώσεις. Αν ασχολήθηκα τόσο συστηματικά με την λογοτεχνία, έγινε εξαιτίας τού πόσο κακή καθηγήτρια υπήρξε. Και αυτό ήταν ένα καλό μάθημα για μένα.

Ακούω την γλυκιά φωνή του Καλβίνο από την έδρα και σπάζω την ονειροφαντασία μου σαν σαπουνόφουσκα. Μιλάει για έννοιες που είναι συνυφασμένες με άλλα πράγματα που είναι έξω από τον κόσμο των βιβλίων... μιλάει για την ελαφρότητα (που μου θυμίζει πούπουλα), μιλάει για την ταχύτητα (που μου θυμίζει αυτοκίνητο), μιλάει για την ακρίβεια (που μου θυμίζει ρολόι χειρός), μιλάει για την οπτικότητα (που μου θυμίζει τηλεσκόπιο), μιλάει για την πολλαπλότητα (που μου θυμίζει μαθηματικά), μιλάει ακόμα για την αρχή και το τέλος (που μου θυμίζουν ζωή). Όλα είναι λογοτεχνία, λέει. Τον πιστεύω.

                                                                                                      Μαραμπού 


"Τα αμερικάνικα μαθήματα", Ίταλο Καλβίνο, μετ. Μαρία Σπυριδοπούλου, εκδ. Καστανιώτη, 2013, σελ. 192