"Ο Σόλομον Γκάρσκυ ήταν εδώ", Mordecai Richler

Μια επική family saga είναι το αριστουργηματικό «Ο Σόλομον Γκάρσκυ ήταν εδώ» του Μορντεκάι Ρίχλερ. Ένα μυθιστόρημα ποταμός, δύσκολο να το χαρακτηρίσεις, σχεδόν αδύνατο να δώσεις έστω και αδρά την περίληψή του, ένα σύμπαν ολόκληρο χαρακτήρων και συνθηκών, έργο ζωής. Όχι, δεν το παρομοιάζουν τζάμπα με το «Εκατό χρόνια μοναξιάς»∙ μοιάζει και δεν μοιάζει. Δεν έχει τίποτα από την λιγωτική τρέλα του Λατινοαμερικάνικου Νότου, έχει όμως αυτόν τον τραχύ κωλοπαιδισμό του Καναδοαμερικάνικου Βορρά, ισορροπεί ανάμεσα στην ηθική και την φαυλότητα, το χιούμορ και την πίκρα, την περιπέτεια και την ηρεμία.

   

Η πλοκή ξεκινά κάπου στα μέσα του 19^ου και τελειώνει στα τέλη του 20^ου ακολουθώντας τα ιστορικά γεγονότα μέσα από τις ζωές πέντε γενεών Γκάρσκυ. Αρχίζοντας από τον προπροπάππου Εφραίμ, έναν μικρολωποδύτη Εβραίο που έφτασε στον Καναδά όταν απέδρασε από την φυλακή και επιβιβάστηκε σε ένα πλοίο με αποστολή την Αρκτική όπου κατέληξε σε μια φυλή Εσκιμώων, μόνος επιζών και Μεσσίας, περνώντας στους γιους του γιου του, τον Σόλομον, γοητευτικό τυχοδιώκτη που τα παίζει στα δεκαοκτώ του όλα για όλα σε μια παρτίδα πόκερ και κάνει τα πρώτα του λεφτά κι έπειτα πολύ βολικά εξαφανίζεται, τον κο Μπέρναρντ που εκμεταλλεύεται τα κέρδη του αδελφού του για να χτίσει μια αμύθητη περιουσία στηριζόμενος στο λαθρεμπόριο αλκοόλ και τον Μόρρυ, ένα άβουλο ανθρωπάκι που ακολουθεί τα αδέλφια του κατά πόδας, και τελειώνοντας με τα παιδιά όλων αυτών και τα εγγόνια.

Αφηγητής ο Μόζες Μπέργκερ, μια φιγούρα από αυτές τις καταραμένες, Εβραίος διανοούμενος, γιος ενός ελάσσονος ποιητή που πήρε κάποτε ο κος Μπέρναρντ στη δούλεψή του, σπαταλά τη ζωή του ανάμεσα στο αλκοόλ και την εμμονή του με τον  Σόλομον Γκάρσκυ, σημειώνει ευλαβικά όλα τα στοιχεία για τη ζωή και τον χαμό του.

Το μυθιστόρημα τα έχει όλα, εξωτικά ταξίδια και περιπέτειες, ποτοαπαγόρευση και αμύθητα πλούτη, κακομαθημένους κληρονόμους που δεν ξέρουν τι να κάνουν με την ζωή τους, Εβραίους, Εσκιμώους, δικηγόρους, κανίβαλους. Ο Ρίχλερ αγαπά να πετάγεται από την μια ιστορία στην άλλη, να μπερδεύει τους ήρωες του σε ένα ατελείωτο κουβάρι, τόσο που συχνά σου παίρνει κάποιες σελίδες για να συνειδητοποιήσεις ποιος είναι ποιος, αλλά σε βάζει και σε έναν κόσμο ολόκληρο που γίνεται δικός σου όσο το διαβάζεις, νιώθεις πως όλοι αυτοί οι άνθρωποι είναι οικείοι.

Τα θέματα του βιβλίου ατελείωτα. Η πολιτική, η θρησκεία, η ηθική, η ανάγκη του ανθρώπου να ενταχθεί σε μια κοινωνία όσο κι αν φαίνεται πως την απεχθάνεται, η αποδοχή ως προϋπόθεση της ύπαρξης. Το χιούμορ είναι υπόγειο, συχνά υποχθόνιο, καταφέρεται εναντίον των ηρώων του που όμως φαίνεται να τους αγαπά∙ ακόμα και τον μοχθηρό και αδίστακτο καπιταλιστή κο Μπέρναρντ, χαρακτηριστικό παράδειγμα σκουληκιού που έγινε λεφτάς με άνομα μέσα και προσπαθεί να κατακτήσει ένα κοινωνικό στάτους ή τον άβουλο Μόρρυ που εκμεταλλεύεται την κατάσταση αλλά είναι δέσμιος του μεγάλου αδελφού του.

Η Εβραϊκότητα και η ιστορία του Καναδά στοιχειώνουν τον συγγραφέα. Κι αν είναι στα όρια του πολιτικά ορθού ένας Εβραίος να κάνει τόσο έντονη πλάκα στη φυλή του, ο Ρίχλερ δεν μένει εκεί, καυτηριάζει συχνά δηκτικά όλες τις φυλές που απαρτίζουν τον Καναδά, σαρκάζει όσο αυτοσαρκάζεται, δεν αφήνει στεγανό που να μην το παραβιάσει, χωρίς ποτέ να φαίνεται το κείμενο ένα άγριο συνονθύλευμα οργίων. Γιατί υπόγεια, η φλέβα του συγγραφέα, η δική του ματιά στα πράγματα, σε αυτό το μυθιστόρημα το τόσο σκόρπιο από άποψη χρόνου, χώρου, χαρακτήρων και ιδεών, διαπερνά την ιστορία και την χαρακτηρίζει.

«Ο Σόλομον Γκάρσκυ ήταν εδώ», Μορντεκάι Ρίχλερ, μετ. Κατερίνα Γεωργιάδη, Στρατής Μπουρνάζος, εκδ. Πόλις, 2000, σελ. 686