"Το παλάτι του φεγγαριού", Paul Auster

 

Ο Πολ Όστερ είναι μακράν ο αγαπημένος μου από τους εν ζωή αμερικάνους συγγραφείς. Τον ανακάλυψα σχετικά αργά αναγνωστικά, πριν από μια δεκαετία περίπου, κι έκτοτε κατασπαράζω συστηματικά το ευμέγεθες έργο του, χωρίς ακόμα να έχω τελειώσει τα άπαντα. Αυτή τη φορά πάντως, για χάρη της Λέσχης Ανάγνωσης του Booktalks, ξαναδιάβασα Το παλάτι του φεγγαριού κι η αίσθηση πως πρόκειται για σπουδαίο βιβλίο δεν με εγκατέλειψε.

Το παλάτι του φεγγαριού εκδόθηκε το 1989, όταν ο συγγραφέας του ήταν μόλις 42 ετών. Είναι πολύ διαφορετικό από τα βιβλία που τον είχαν καθιερώσει ως τότε: την ελλειπτική και αποσπασματική, μεταμοντέρνα Τριλογία της Νέας Υόρκης και το memoir Η επινόηση της μοναξιάς. Εδώ έχουμε το πρώτο από μια σειρά από μυθιστορήματα, που έγιναν χαρακτηριστικά για το ύφος και τον συγγραφικό του τρόπο. Αν και συνεχίζει να γράφει σε γλώσσα εντελώς απλή, με ρυθμό και να μιλά κυρίως για θέματα που τον απασχολούν μέσα από το βίωμα, η πλοκή γίνεται φαντασμαγορική, ασθματική. Ιστορίες μπαίνουν μέσα σε άλλες ιστορίες, σα μπάμπουσκες, η αίσθηση της πραγματικότητας αλλοιώνεται, η αληθοφάνεια παύει να τον απασχολεί, και όλο το μυθιστόρημα μοιάζει σαν ένα πυροτέχνημα συμπτώσεων, μια ωδή στην τυχαιότητα.

Όλο αυτό αφήνει ελάχιστα περιθώρια στον αναγνώστη να βαρεθεί ή να δυσκολευτεί. Αντίθετα τον παρασέρνει σε ένα ρυθμό ανάγνωσης φρενήρη. Μέχρι που αναγκάζεται ο ίδιος να επιβραδύνει, όσο οι συμπτώσεις πια κραυγάζουν πως υπάρχει κι άλλο επίπεδο εδώ, και πρέπει να το ανακαλύψεις. Ο Όστερ γράφει πολυεπίπεδα μυθιστορήματα. Μόνο που αυτά τα επίπεδα διαμορφώνονται σε σπείρες κι όχι το ένα πάνω στο άλλο. Έτσι δεν αρκεί να «σκάψεις» για να βρεις τι κρύβεται από κάτω. Πρέπει να αφεθείς στη δίνη τους, για να μπορέσεις να αφουγκραστείς το βαθύτερο νόημα.

Πρωταγωνιστής είναι ο Μάρκο Στάνλει Φογκ (ναι, ναι, ό,τι σκέφτεστε για τα ονόματα στον Όστερ και άλλα τόσα, είναι αλήθεια) που οι φίλοι του τον φωνάζουν MS (σαν την αρρώστια ή το Manuscript). O Μάρκο είναι εικοσάχρονος φοιτητής, που έχει χάσει και του δυο γονείς του πολύ νωρίς και μεγάλωσε με τον θείο του, έναν μποέμ κλαρινετίστα, που σπάνια στάθηκε σαν πατρική φιγούρα στο αγόρι, πιο πολύ σαν φίλος. Όταν πεθαίνει και ο θείος του, ο Μάρκο δεν κληρονομεί τίποτα άλλο εκτός από τις κούτες του με τα βιβλία (όπως κι ο Όστερ από τον δικό του θείο). Ο Μάρκο διαβάζει συστηματικά το περιεχόμενο από τις κούτες, και φαίνεται να μην νοιάζεται που σε λίγο θα μείνει χωρίς σπίτι και φαγητό. Και καταλήγει άστεγος στο Σέντραλ Παρκ.

Παρ’ όλο που αυτό είναι από τα πρώτα μυθιστορήματα του, όλες οι εμμονές του Όστερ είναι εδώ. Βασική, πρώτη, το ταξίδι ενηλικίωσης προς μια καλλιτεχνική ταυτότητα. Ο ήρωάς του μπαίνει και βγαίνει σε όλες αυτές τις ιστορίες γιατί ψάχνει να βρει ποιος είναι. Δεύτερη, το παιχνίδι της τυχαιότητας και των συμπτώσεων, πόση σημασία έχουν στη ζωή μας κι αν αυτές μας καθορίζουν. Τρίτη, η έλλειψη του πατέρα, η αναζήτηση του πατρικού προτύπου. Εδώ ο ήρωας φτάνει στα άκρα, όταν βρίσκει πια τον πατέρα του, τον γκρεμίζει αμέσως μέσα σε έναν τάφο και τον σπάει σε χίλια κομμάτια. Μόνο τότε, τον αναγνωρίζει ως πατέρα.

Μικρότερες εμμονές διατρέχουν το κείμενο. Όπως αυτή για ένα «κλειστό δωμάτιο» ή μια σπηλιά που θα σε σώσει καλλιτεχνικά. (τον φίλο του Μάρκο τον λένε Τσίμερ). Η ιδέα μιας ασκητικής ζωής στη φύση, στα πρότυπα του Γουίτμαν και του Θορώ. Η πείνα, όπως περίπου εκφράζεται στον Χάμσουν. Η ακραία φτώχια. Μια τυχαία κληρονομιά που σου αλλάζει τη ζωή. Η τυφλότητα, η χωλότητα, η αρτιμέλεια. Ο αβάσταχτος πόνος. Τα ονόματα. Οι διακειμενικές αναφορές. Ο Ντοστογιέφσκι. Το χιούμορ. Η επιστήμη.

Ήταν το καλοκαίρι που ο Άνθρωπος πάτησε πρώτη φορά στο φεγγάρι. Ήμουν πολύ νέος τότε, αλλά δεν πίστευα πως υπήρχε κάποιο μέλλον.

Σε όλα αυτά, δεσπόζει το φεγγάρι, στην εμβληματική αρχή, ως ένας κόσμος για να τον κατακτήσεις. Στη μέση ως μια πινακίδα νέον που αναβοσβήνει ενός κινέζικου εστιατορίου. Στο τέλος σαν μια αχτίδα μέλλοντος. Ο ήλιος είναι το παρελθόν, η γη το παρόν, το φεγγάρι το μέλλον. Αυτό είναι το κομβικό σημείο του βιβλίου. Κι όταν στο τέλος ο ήρωας ξαναβρίσκεται στην αρχή, χωρίς λεφτά, χωρίς συγγένειες, χωρίς σπουδές, δεν είναι με κανέναν τρόπο ο ίδιος, έχει βρει ήδη την κλίση του.

Το Παλάτι του φεγγαριού είναι ένα χαρακτηριστικό βιβλίο, τα επόμενα του Όστερ είναι γραμμένα στο ίδιο μοτίβο και στις ίδιες εμμονές. Με αυτό βρίσκει την πραγματική του φωνή και τη θέση του στην παγκόσμια λογοτεχνία. Τα επόμενα βιβλία του, και είναι πολλά, έχτισαν σιγά σιγά τη φήμη του, για να φτάσουμε στο αποκορύφωμα, το 4321, ένα βιβλίο που μοιάζει σαν να είναι όλα του τα μυθιστορήματα μαζί.

                                          Κατερίνα Μαλακατέ

"Το παλάτι του φεγγαριού", Πολ Όστερ, μετ. Σταυρούλα Αργυροπούλου, εκδ. Μεταίχμιο, 2013, σ.411