14/5/13

"Υπόγειος κόσμος", Don Delillo





Χρειάζεται μια ιδιαίτερη αφηγηματική δεινότητα και συγγραφική ικανότητα για να χειριστείς ένα βιβλίο 950 σελίδων με τον τρόπο που το έκανε ο Ντον Ντελίλο στον «Υπόγειο Κόσμο». Μιλάμε για μια αφήγηση σε σπαράγματα, που ξεκινά το 1951 και πηδά από χρονολογία σε χρονολογία ως τη δεκαετία του 90, μια πλειάδα χαρακτήρων με τυπικό μόνο πρωταγωνιστή έναν τύπο, τον Νικ Σέυ, που μεγάλωσε στο Μπρονξ με καθολική ανατροφή και στα δεκαεφτά του έκανε αναμορφωτήριο. Είναι τόσοι οι ήρωες του βιβλίου- σε πολλά στιγμιότυπα μπλέκονται και υπαρκτά πρόσωπα, ο Σινάτρα, ο Έντγκαρ Χούβερ- οι αφηγητές, οι τόποι και οι χρόνοι που θα ήταν αδιανόητο κανείς να προσπαθήσει μια περίληψη της πλοκής.

Η εναρκτήρια σκηνή είναι μια στιγμή του Μπέιζμπολ που έμεινε στην ιστορία (για ένα κοριτσάκι που γεννήθηκε στην Ελλάδα μιλάμε για ό,τι πιο βαρετό μπορεί να φανταστεί άνθρωπος, αν και καταλαβαίνω το πολιτικό σχόλιο) όπου η μπάλα αποκρούεται, βρίσκεται στις κερκίδες και κερδίζει η ομάδα που έχανε ως τότε. Ο μύθος λέει πως αυτή η μπάλα δεν βρέθηκε ποτέ, όμως ο Ντελίλο βάζει ένα μαύρο αγόρι να τη διεκδικεί και να την παίρνει σπίτι μαζί του. Γύρω της θα στηθεί το γαϊτανάκι των ηρώων, των γενεών, της ιστορίας. Την ίδια μέρα η ΕΣΣΔ πραγματοποιεί την πρώτη της επιτυχημένη σχάση πυρηνικής βόμβας σε πεδίο.

Η ανάγνωση απαιτεί γερό στομάχι, δεν είναι ούτε εύκολη, ούτε βολική, στο πρώτο μέρος ζητά έναν αναγνώστη αφοσιωμένο που το μυαλό του θα μένει συγκεντρωμένο στο στόχο. Έπειτα το βιβλίο ανοίγεται και κάνει ιλιγγιώδεις πτήσεις σε αυτό που ο Ντελίλο μόνος ίσως από τους Αμερικάνους ομότεχνους του μπορεί να κάνει τόσο καλά, να δίνει πολιτική χροιά στην καθημερινότητα. Μιλάμε για ένα βιβλίο βαθιά πολιτικό, με πρωταρχικό θέμα τα σκουπίδια, τα απόβλητα, αλλά και την πυρηνική απειλή, την αναίτια βία που γίνεται συνήθεια, τη θεοποίηση του χρήματος, τη χρήση του σεξ ως μέσο κι όχι ως ατόφια ευχαρίστηση, την μαζική κουλτούρα της τηλεόρασης και του αθλητισμού, της τέχνης που δεν οδηγεί πουθενά. Ο Ντελίλο πιάνει τον σφυγμό της Αμερικής, αλλά με έναν τρόπο βαθύ, χρησιμοποιεί το περιτύλιγμα για να το ανοίξει και να μπει στην ουσία. Ο λόγος του είναι σύγχρονος και ταυτόχρονα αρχέγονα λογοτεχνικός.

Ο σουρρεαλισμός της κοινωνίας έτσι όπως διαμορφώθηκε το δεύτερο μισό του 20ου αιώνα είναι το μόνιμο μοτίβο των έργων του Αμερικάνου συγγραφέα. Εδώ όμως τα πράγματα πάνε ένα βήμα παραπέρα, απογειώνονται σε έναν λογοτεχνικό θρίαμβο. Όχι, δεν είναι ο «Υπόγειος κόσμος» ένα έργο «για δεκάδα», όπως θα έλεγε μια φίλη. Είναι όμως παρ’ όλα αυτά ένα από τα ελάχιστα έργα που μπορούν να εκφράσουν με σύγχρονο τρόπο- πέρα από την ξύλινη γλώσσα των πολιτικών- πολιτικό λόγο. Με τη μόνη δυνατότητα που έχει μείνει πια στο σύγχρονο κόσμο για να ειπωθεί κάτι τέτοιο, μπαίνοντας στο δέρμα αυτής της κουλτούρας για να μπορέσει να χώσει το μαχαίρι στο κόκαλο.

«Υπόγειος κόσμος», Ντον Ντελίλο, μετ. Έφη Φρυδά, εκδ. Εστία, 2000, σελ.947

Υ.Γ. Το βιβλίο ήταν εξαιρετικά κακά δεμένο, η ράχη του ξερνούσε κόλλες σε μπαστουνάκια, και τελικά κατέληξε χωρίς εξώφυλλο. (Δεν μου έχει ξανασυμβεί ποτέ, για όσο μεγάλο βιβλίο κι αν μιλάμε). Παρ’ όλα αυτά, το πολυτονικό, πολυτονικό. Μάλλον θα επέμενε ο ίδιος ο συγγραφέας…

Υ.Γ. 42 Στο δεκαήμερο που το διάβαζα, δεν του απίστησα στιγμή.


10 σχόλια:

  1. Ανώνυμος14/5/13, 2:33 μ.μ.

    Μου το δώρισαν πέρυσι και είναι ακόμη στα αδιάβαστα. Με τρομάζει λίγο το μέγεθος. Βέβαια πρόσφατα τελείωσα την λέσχη των αθεράπευτα αισιόδοξων που αριθμούσε 700 σελ. και κατέβηκε σαν νερό. Αν το βιβλίο είναι καλό τότε όσο περισσότερο τόσο το καλύτερο.
    ΒΚ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αυτό στην αρχή είναι δύσκολο να σε κερδίσει, είναι όλα αποσπασματικά, οι χαρακτήρες πολλοί, δε διαβάζεται νερό. Αλλά είναι σπουδαίο βιβλίο.

      Διαγραφή
  2. Το χθεσινό μου σχόλιο μονοπωλούσε η αυτοαναφορικότητα και έτσι λησμόνησα να γράψω δυο λόγια σχετικά με την ανάρτησή σου. Από τα βιβλία που αγόρασες (γιατί εσείς οι άτυχοι ακόμα αγοράζετε! ;Ρ ) περιμένω να διαβάσω τις εντυπώσεις σου για το "Στίλερ", έχω περιέργεια για τον Τανιζάκι και θέλω να μου πεις αν το "Γονίδιο της αμφιβολίας" αξίζει την έξαψη που μου δημιούργησε ο ντόρος γύρω από το βιβλίο... πες μου, κάνω καλά που διατηρώ αμφιβολίες για την αξία του; Όσο για την "Αβυσσο" θα την αγόραζα χαλαρά από το εξώφυλλο και μόνο!

    Η σημερινή σου ανάρτηση μου αναζωπύρωσε την επιθυμία να ξαναδιαβάσω τον Υπόγειο κόσμο και μάλλον θα το κάνω άμεσα. Εξαιρετική τοποθέτηση. Για την ιστορία, να πω ότι και σε μένα φάνηκαν πολύ βαρετές οι πρώτες 60 σελίδες. Μάλλον φταίει η αναφορά στο μπέιζμπολ. Αυτό το άθλημα, στα μάτια μου, φαντάζει βασανιστικά Αμερικανικό και απελπιστικά αποκλεισμένο από τον υπόλοιπο κόσμο. Θα ταυτιζόμουν πολύ περισσότερο αν όλη η φασαρία γινόταν για ένα μπαλάκι του πινγκ-πονγκ!

    Υ.Γ. Διαβάζω τα διηγήματα του Καλβίνο με (σούπερ) τίτλο "Τελευταίο έρχεται το κοράκι" και είμαι καλά! Νιώθω την ανάγκη να το πω για να μοιραστώ την εξάρτησή μου, σαν τους Ανώνυμους Αλκοολικούς. Μόνο που εμείς είμαστε οι ΑΒ (Ανώνυμοι Βιβλιόφιλοι)!

    Υ.Γ. 42 Το απόγευμα έκανα το πρώτο μου μπάνιο στην ομορφότερη παραλία του ομορφότερου μέρους της Ελλάδας! Μου άρεσε πολύ το σχόλιό σου, μου φάνηκε αυθόρμητο και ειλικρινές, κάνοντας με να πιστεύω ότι όντως βρισκόμουν στην ομορφότερη παραλία. Ευχαριστώ!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Α, κι εγώ το θεωρώ το πιο βαρετό άθλημα του κόσμου.

      Υ.Γ. Τον αγαπώ τον Καλβίνο, κι αυτό είναι ένα καθαρά βιβλιοφιλικό πρόβλημα. Χρειάζεται μια συγκεκριμένη έξη για να τελειώσεις βιβλίο του (ΑΒ....)

      Υ.Γ. 42 Το σχόλιο ήταν αυθόρμητο. Και σε ζηλεύω τρελά. Εδώ έβρεχε...

      Διαγραφή
  3. Ανώνυμος14/5/13, 9:53 μ.μ.

    Σίγουρα πρόκειται για ένα τεράστιο βιβλίο. Νομίζω ότι αυτό που του λείπει για να απογειωθεί, είναι η γοητεία του να διαβάζεις μια φράση και ν'αναρωτιέσαι "τι διάβασα μόλις τώρα, ο συγγραφέας είναι θεός".
    Ο τρόπος που κατάφερε να διαχειριστεί το υλικό του χωρίς να χαθεί στην πορεία μου έκανε τρομερή εντύπωση.
    Ε.Γ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Συμφωνούμε Ελένη μου, νομίζω πως διατύπωσες πολύ εύστοχα αυτό που σκεφτόμουν για το βιβλίο και μάλλον δεν κατάφερα να εκφράσω.

      Διαγραφή
  4. Ο ΝτεΛίλλο είναι από αυτούς που λες: Ας ξαναδιαβάσω το βιβλίο του, δε χόρτασα. Κάθε φράση θέλει το χρόνο της.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αυτή τη στιγμή έχω πολύ πρόσφατη την ανάγνωση και δεν την νιώθω αυτή την ανάγκη. Φαντάζομαι βέβαια πως σε κάποια χρόνια...

      Διαγραφή
  5. Το έχω κι εγώ στη βιβλιοθήκη μου αδιάβαστο, πολύ καιρό τώρα!
    Διαβάζοντας τις εντυπώσεις σου, με παρακίνησες να το πιάσω λίαν συντόμως!

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Αξίζει τον κόπο. Αν και είναι ομολογουμένως κάπως τρομακτικό λόγω όγκου. Εγώ για καιρό, ενώ το ήθελα δεν τον αγόραζα (τσιγκουνευόμουνα και φοβόμουνα μαζί).

      Διαγραφή