Με μια σοκαριστική σκηνή ξεκινά το Εξ αίματος της Οκτάβια Μπάτλερ, μια γυναίκα ξυπνά στο νοσοκομείο χωρίς αριστερό χέρι. Ο άντρας της είναι στη φυλακή, υποψιάζονται πως της το έκανε αυτός. Πολύ γρήγορα όμως, αρχίζουμε να καταλαβαίνουμε πως κάτι άλλο συμβαίνει. Κι εκεί πρέπει να επιστρατεύσουμε όλη την αναγνωστική μας δύναμη, να μην είμαστε δύσπιστοί, και να αφεθούμε στα χέρια αυτής τη σπουδαίας συγγραφέως. Γιατί η 27 χρονη Ντέινα, που ζει στο 1978, και είναι είναι αφροαμερικανή, τηλεμεταφέρεται στο 1815 και στον αμερικάνικο νότο, κάθε φορά που ο λευκός προπροπάππους της και αφέντης της προπρογιαγιάς της, Ρούφους, κινδυνεύει. Εκείνη πρέπει να τον σώσει, για να μην χαθεί η γενιά της, για να γεννηθεί η προγιαγιά της. Για να υπάρξει. Μόνο που, το 1815, μια αφροαμερικανή στο Μέριλαντ είναι σκλάβα ή πιθανότατα σκλάβα. Πρέπει να φροντίσει να επιβιώσει κι η ίδια.
Το ταξίδι στον χρόνο και η παραδοχή πως όταν είναι εκεί η Ντέινα περνάνε χρόνια ή μήνες, ενώ όταν γυρίζει στον 20ο αιώνα έχουν περάσει μόλις λίγα λεπτά ή λίγες μέρες είναι τα μόνα στοιχεία επιστημονικής φαντασίας. Έτσι, θα ήταν μάλλον άστοχο να το κατατάξουμε στην ε.φ. και να ξεμπερδεύουμε. Θα μπορούσαμε να το πούμε ιστορικό, αλλά δεν είναι απόλυτα ακριβές. Στην ουσία, ανήκει σε αυτό που ονομάζουμε neo-slave narratives, τις αφηγήσεις δηλαδή των αφροαμερικανών- fiction και non-fiction- που δεν υπήρξαν οι ίδιοι σκλάβοι, είναι απόγονοι σκλάβων.
Η Οκτάβια Μπάτλερ είναι η πρώτη γυναίκα που καθιερώθηκε δίπλα στους Grand masters της επιστημονικής φαντασίας, πήρε τα μεγαλύτερα βραβεία του είδους και θεμελίωσε το υποείδος που ονομάζουμε afro-futurism, αυτή την επιστημονική φαντασία με πρωταγωνιστές εκπροσώπους της μαύρης ανθρώπινης φυλής. Το Εξ αίματος όμως είναι βιβλίο κληρονομιάς, και ταυτότητας, τόσο σε θέματα φυλής, όσο και σε θέματα φύλου, είναι μυθιστόρημα ενηλικίωσης, μια ιστορία για το τέλος των ψευδαισθήσεών της Ιστορίας∙ η δουλεία δεν είναι πίσω μας παρά μόνον όταν μιλάμε για αυτή, όταν αποδεχτούμε το διαγενεακό τραύμα και δεν το κρύβουμε σαν να μην έγινε ποτέ, ή να θεραπεύτηκε ως διά μαγείας με λίγη ασπιρίνη.
Η Μπάτλερ δεν διστάζει να μας δείξει τη φρικτή πλευρά, τις σπασμένες οικογένειες, το πώς είναι να μην ορίζεις το κορμί και τη ζωή σου, τα μαστιγώματα, τους ακρωτηριασμούς και τα σκυλιά. Για την ίδια, αυτό μπορεί τη δεκαετία του ‘70 να έμοιαζε κάπως μακρινό, αλλά αυτοί που τα υπέστησαν ήταν πολύ κοντινοί της πρόγονοι, οι παππούδες και οι προπαππούδες της. Δεν έπρεπε να ξεχάσει, γιατί τότε θα έχανε ένα μέρος της κορμιού της, ίσως το αριστερό της χέρι, ένα μέρος της ταυτότητας της, που πατούσε στον 20 αιώνα φυσικά, αλλά είχε ρίζες βαθιές και στον 19ο. Η ίδια, που έγραψε αυτό το βιβλίο πολύ μικρή, πάντα δήλωνε πως διάβασε πάρα πολλά slave narratives, αφηγήσεις δηλαδή ανθρώπων που υπήρξαν δούλοι, και αναγκάστηκε να μειώσει τη φρίκη για να κάνει το βιβλίο πιο εύκολα προσεγγίσιμο. Αυτά που συνέβαιναν στον αμερικάνικο νότο ήταν ακόμα χειρότερα από τη βία και το αίμα στο βιβλίο.
Πίσω στο βιβλίο, η Ντέινα είναι παντρεμένη με τον Κέβιν, έναν άντρα λευκό και 15 χρόνια μεγαλύτερό της. Έναν άντρα που δεν είναι ρατσιστής, όμως πρέπει να μεταφερθεί για πέντε χρόνια στο Μέριλαντ στις αρχές του 19ου αιώνα για να καταλάβει πλήρως την κληρονομιά της γυναίκας του, αλλά και όλων των Αμερικανών, λευκών, μαύρων και μιγάδων. Για αυτό κι ο τίτλος είναι Kindred, το «σόι μας, η γενιά μας, οι συγγενείς μας», όλη η Αμερική είναι συγγενής - μαύρη και Λευκή. Λευκός είναι ο προπροπάπους της Ντέινα, ο Ρούφους, ο Αφέντης. Όλη η Αμερική είναι μικτής φυλής, κι όμως ακόμα το 1978 τα μικτής φυλής ζευγάρια θεωρούνται αξιοπερίεργα.
Πρόκειται για ένα πολυεπίπεδο κείμενο που δεν παίρνει τίποτα ως δεδομένο, γιατί η συγγραφέας του ξέρει με σιγουριά, πως είναι διαφορετικό να παλεύεις και να κάνεις επιλογές από προνομιούχα θέση, και τελείως διαφορετικό χωρίς να έχεις δικαίωμα επιλογής, να μάχεσαι ξέροντας πως θα ηττηθείς. Τουλάχιστον σε προσωπικό επίπεδο. Η Μπάτλερ λέει πως το έγραψε ακούγοντας στους κύκλους της νεαρούς μαύρους και μαύρες, να λένε πως ίσως δεν ήταν και τόσο άσχημα να είσαι σκλάβος, να σε θρέφουν και ασχολούνται άλλοι με το πρόβλημα της στέγης και της δουλειάς σου. Και τότε κατάλαβε πως η αποστροφή που ένιωθε για τη μητέρα της, που έκανε ένα σωρό δουλειές του ποδαριού, και δεχόταν ένα σωρό ταπεινώσεις, για να έχει η ίδια τα εχέγγυα να σπουδάσει και να ξεφύγει, ήταν ντροπιαστική. Η μητέρα της πάλευε έναν αγώνα άνισο και για την ίδια ατελέσφορο. Πάλευε για τους επόμενους, για το παιδί της.
Η ιστορία μας δεν είναι μόνον προσωπική, αποτελεί μέρος της ιστορίας της ανθρωπότητας. Εμείς είμαστε μέρος του όλου. Και η κληρονομιά μας, μια παρτίδα όχι μόνο με το παρελθόν αλλά και το μέλλον. Και αν νομίζεις πως οι πρόγονοί σου ήταν παθητικοί γιατί δεν ενώθηκαν, δεν αντιστάθηκαν, δεν επαναστάτησαν, αρκούν λίγες μέρες για να βρεθείς στη φρίκη τους, για να καταλάβεις, πως ο αγώνας τους ήταν πρωτίστως επιβίωσης. Για αυτό η πρωταγωνίστριά μας γυρνά χωρίς χέρι, ένα κομμάτι της ανήκει εκεί, 150 χρόνια πριν, στην κουτσουρεμένη της κληρονομιά.
Εκτός από ένα βιβλίο ορόσημο για τη φυλή, είναι κι ένα βιβλίο ορόσημο για το φύλο. Δεν είναι τυχαία γυναίκα η πρωταγωνίστρια της Μπάτλερ, συνήθως ακούμε αυτές τις ιστορίες από την αντρική πλευρά, δεν μαθαίνουμε για την ταπείνωση που περιλαμβάνει ο βιασμός από τον λευκό αφέντη, τον πόνο να μην μεγαλώνεις την οικογένειά σου, τον πόνο η οικογένειά σου, να είναι το παιδί του αφέντη, που το γέννησες αλλά δεν έχει κανένα δικαίωμα πάνω του. Και το πουλάει ως αντικείμενο, σε βιάζει μερικές φορές, απλά για να αποκτήσει κι άλλη περιουσία. Ή το χρησιμοποιεί για να εκβιάσει να τον αγαπήσεις. Ή την απόγνωση που νιώθεις όταν αρχίζεις να τον συμπαθείς ή να τον θεωρείς σύντροφο αντί για κακοποιητή και δυνάστη.
Τελικά το Εξ αίματος είναι ένα μυθιστόρημα για το Κακό και την Εξουσία. Οι μελέτες δείχνουν πως ο θεσμός της δουλείας δεν ήταν καν οικονομικά ωφέλιμος, για αυτό άλλωστε και δεν άντεξε στον καπιταλιστικό μας κόσμο. Ήταν ένα σύστημα επιβολής, αυτού που ένιωθε ανώτερος, ένα σχήμα που επαναλαμβάνεται ανά τους αιώνες, Το εξαιρετικό είναι πως όλα αυτά η συγγραφέας κατορθώνει να μας τα περάσει, όσο παρακολουθούμε μια συνταρακτική πλοκή. Δεν πρόκειται για μανιφέστο μα για μια στέρεη λογοτεχνικά ιστορία, που σε αναγκάζει να γυρίσεις την επόμενη σελίδα για να δεις τι θα γίνει παρακάτω. Σπουδαίο επίτευγμα.
Κατερίνα Μαλακατέ
