"Αμηχανία", Richard Powers

Ξεκίνησα την «Αμηχανία» του Ρίτσαρντ Πάουερς πολύ διστακτικά. Για αρχή, σάστισα μπροστά στη μετάφραση του τίτλου, Bewilderment, ως Αμηχανία, από τον πολύ έμπειρο και δοκιμασμένο στα δύσκολα Γιώργο Κυριαζή. Εγώ θα μετέφραζα «Σάστισμα». Από την άλλη το θέμα με καίει πάρα πολύ προσωπικά για να μπορέσω να το αγγίξω χωρίς να τσουρουφλιστώ.

Ο Θίο Μπερν είναι ένας αστροβιολόγος, που χήρεψε πριν από 2 χρόνια, και μεγαλώνει μόνος του τον Ρόμπιν, τον 9 χρονο γιο του, τον «κοκκινολαίμη» του. Ο Ρόμπιν έχει μεγάλη ευφυία και ευαισθησία αλλά ταυτόχρονα και έντονα ξεσπάσματα θυμού. Οι διαγνώσεις των ειδικών είναι: δυο Άσπεργκερ, ένας ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή, ένας πιθανή ΔΕΠΥ. Ο πατέρας δεν πιστεύει σε διαγνώσεις και ταμπέλες, δεν θέλει να δώσει ψυχοτρόπα φάρμακα στον γιο του (και καλά κάνει) και τον πηγαίνει εκδρομή στη φύση. Όμως γυρίζοντας τα πράγματα είναι χειρότερα, ο Ρόμπιν σπάει το ζυγωματικό του καλύτερού του φίλου με ένα θερμός, και τότε, ο Θίο πάει τον γιο του για νευροανάδραση.

Δεν είναι ακριβώς σαφές αν το μυθιστόρημα εκτυλίσσεται στο παρόν ή στο πολύ κοντινό μέλλον, βλέπουμε καμουφλαρισμένους την Γκρέτα Τούνμπεργκ, τον Τραμπ, ως και τη Μαρί Κόντο. Το συνηθισμένο θέμα του Πάουερς είναι και εδώ παρόν, η οικολογία, μιας και ο 9χρονος Ρόμπιν, που η μητέρα του ήταν ακτιβίστρια, είναι βίγκαν και το ειδικό του ενδιαφέρον είναι τα ζώα που θα εξαλειφθούν στο μέλλον. Το δεύτερο θέμα του μυθιστορήματος είναι η επίδραση που μπορεί να έχει η επιστήμη στον ανθρώπινο εγκέφαλο. (Να πούμε εδώ πως σε αυτή τη φάση η νευροανάδραση είναι εντελώς αστήρικτη επιστημονικά ακόμα. Ενώ το να προτείνει κάποιος ψυχοτρόπα σε 9χρονους αυτιστικούς ως πρώτη θεραπεία είναι ανήκουστο ακόμα και στη φαρμακολάγνα Αμερική)

Η πρόζα του Πάουερς είναι στεγνή, λιτή, αν εξαιρέσεις τις απαντήσεις που δίνει ο Ρόμπι στον πατέρα του που μοιάζουν κάπως εξωπραγματικές για έναν 9χρονο, κι είναι αυτές κυρίως που σε κάνουν να σκέφτεσαι πως πρόκειται για μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας. Δεν λείπουν κάποιες λυρικές (και πανέμορφες) περιγραφές της φύσης στην αρχή, κι επίσης δεν λείπει και το μελό που περιλαμβάνει τραύμα, θανάτους, μια θαυματουργή θεραπεία για τον αυτισμό και τη σχέση ενός πατέρα κι ενός γιου, σε ακραία μορφή.

Πολλά κλισέ κάνουν βόλτα στο βιβλίο, για το πώς είναι κάποιος νευροδιαφορετικός, στα οποία ο Πάουερς δεν θέλει ή δεν μπορεί να εντρυφήσει— μοιάζουν να έρχονται κατευθείαν από τα ιατρικά εγχειρίδια (ο μικρός είναι φοβερό αστέρι μαθησιακά, ζωγραφίζει εξαιρετικά, έχει εκρήξεις θυμού που μοιάζουν δικαιολογημένες από τον πόνο όλου του κόσμου). Πάρα πολλά πολιτικά και οικολογικά στερεότυπα μαστίζουν επίσης το μυθιστόρημα, σε σημεία γίνεται διδακτικό, μας κουνάει το δάχτυλο. Το πιο ενδιαφέρον λογοτεχνικά κομμάτι, όταν ο Θίο περιγράφει στον γιο του φανταστικούς πλανήτες όπου θα μπορούσε να υπάρξει ζωή, εξαντλείται σύντομα, και μερικές φορές διαβάζεις για τον επόμενο πλανήτη συγκαταβατικά, σαν ευφυολόγημα.

Δεν έχω διαβάσει πολύ Ρίτσαρντ Πάουερς, μόνο τον «Ποταμό της Μνήμης», που χειρίζεται ακριβώς τα ίδια θέματα, την επίδραση της νευροεπιστήμης στο ανθρώπινο μυαλό, την οικολογία και τις σχέσεις μεταξύ των οικογενειακών μελών. Διαβάζω όμως συχνά σε κριτικές, πως το γράψιμο του Πάουερς μοιάζει με του Ντελίλο. Ναι, έχουν κοινά θέματα, την επιστήμη, την βιολογία, το διάστημα, την οικολογία (θέματα που κατά κανόνα με συγκινούν όταν συνδυάζονται με πεζογραφική δεξιοτεχνία), μα εκεί σταματούν οι ομοιότητες. Ο Ντελίλο, στον «Λευκό θόρυβο» ας πούμε, είναι ιδιοφυής. Η «Αμηχανία» είναι ένα καλό βιβλίο, ευκολοδιάβαστο, που σου κρατά το ενδιαφέρον ως το τέλος, όμως μοιάζει κάπως βεβιασμένο, σαν να έψαχνε ο συγγραφέας άλλη μια αφορμή να μιλήσει για την πολιτική και την οικολογία και να σκόνταψε πάνω στον αυτισμό.

                                              Κατερίνα Μαλακατέ

"Αμηχανία", Richard Powers, μτφ. Γιώργος Κυριαζής, εκδ. Gutenberg

Για τα audio books

Χθες τελείωσα το πρώτο μου audiobook. Τρεις μήνες τώρα που έχω την εφαρμογή ξεκίνησα πολλά βιβλία, συμπεριλαμβάνεται και το δικό μου σε αυτά, αλλά κανένα δεν κατάφερα να τελειώσω ακούγοντάς το, ούτε καν την "Οικογενειακή ευτυχία" του Τοστόι ή (τον πρώτο τόμο) του Dune που τα έχω διαβάσει και χάρτινα πριν. Κάποια, όπως μερικά της Γαλανάκη, βοήθησαν τα μάλα στις αυπνίες μου. 

Άκουσα βέβαια από το youtube το Benjamine Button του Scott Fitzgerald (όπως πάντα το βιβλίο είναι πολύ καλύτερο από την ταινία) στο αεροπλάνο προς και από Κομοτηνή, αλλά δεν είμαι σίγουρη πως μετράει γιατί ήταν μόνον μία ώρα αφήγηση.

Το βασικό μου πρόβλημα με τα ελληνικά ακουστικά βιβλία είναι οι αφηγητές. Διαβάζουν οι περισσότεροι σαν να είναι σε αναλόγιο στο θέατρο, οπότε επηρεάζουν την φαντασία του αναγνώστη και αλλοιώνουν την αναγνωστική εμπειρία. Κάπoιoi διαβάζουν σαν να κάνουν διαφημιστικό σποτ, αυτοί είναι κάπως καλύτεροι, ειδικά αν είναι άχρωμη η φωνή τους, και κάποιοι, πανάθεμά τους, σαν να τον εκφωνητή στις Οικογενεικές ιστορίες ή στα Ελληνικά παραμύθια. Πάρα πολλές φορές είχα την αίσθηση πως μια τεχνητή φωνή ΑΙ θα ήταν απείρως καλύτερη. Ενώ κατέληξα πως η ΔΕΠΥ μου δεν αντέχει το πόσο αργά αφηγούνται, και για αυτό ακούω συστηματικά στην x1,2 ταχύτητα

Βετεράνο των audio books δεν με λες, μα συνειδητοποίησα πως όλα αυτά απαιτούν να τα συνηθίσεις. Δεν γίνεσαι από την μια στιγμή στην άλλη ακουστής βιβλίων. Το βιβλίο που τελείωσα είναι μια feelgood σαχλαμαρίτσα, το Πώς να μεγαλώσετε χωρίς αξιοπρέπεια που αν χάσεις καμιά λεπτομέρεια ή και καμιά δεκαριά σελίδες δεν έγινε και τίποτα. Πάντως το παρακολούθησα με προσοχή όσο έφτιαχνα το καθιερωμένο παζλ μου της αλλαγής του χρόνου και μετά όσο χαλάρωνα μετά τα μαγειρέματα της Πρωτοχρονιάς και μπορώ με σιγουριά να πω πως ήταν διασκεδαστικό, με ολοκληρωμένες καρικατούρες για χαρακτήρες που σε έκαναν πού και πού να γελάς ή να χαμογελάς- μια συμμορία παππούδων, μωρών, νηπίων, εφήβων και σκυλιών που σώζουν ένα ΚΑΠΗ. Λένε πως ένα μόνο από όλα αυτά να βάλεις στο βιβλίο σου, θα κλέψει την παράσταση, ε, η Clare Pooley έκανε έναν ωραίο αχταρμά από όλα, χωρισμένο σε μικρά κεφάλαια που τελείωναν με ηθικό δίδαγμα. Τέτοια μυθιστορήματα στα χρόνια που θα έρθουν θα φτιάχνουν οι ΑΙ με το σωρό, και καλά θα κάνουν. Σταματήστε να κλαίτε τώρα.

Αν ποτέ διάβαζα το βιβλίο κανονικά και χάρτινα, μάλλον θα το είχα παρατήσει στη σελίδα 2. Οπότε συμπεραίνω πως είμαι διαφορετική ως αναγνώστρια και διαφορετική ως ακούστρια βιβλίων. Ή απλά, επειδή σε μένα μοιάζει το ένα σπορ πολύ διαφορετικό από το άλλο, είμαι απλά νιούφισσα. Τα ακουστικά βιβλία χρησιμοποιούν διαφορετική αίσθηση για να φτάσουν στον εγκέφαλο, δεν έχουμε όλοι τις κατάλληλες συνάψεις ακόμα για κάτι τέτοιο. Όμως πρέπει να σας πω πως αυτούς του μήνες που τα έχω στη διάθεσή μου, σιδέρωσα, έφτιαξα παζλ, περπάτησα και έκανα στατικό ποδήλατο απείρως πιο ευχάριστα από άλλοτε. Ξεφορτώθηκα για κάποιες ώρες τα γυαλιά πρεσβυωπίας (ειρήσθω εν παρόδω, για όποιον εκδοτικό τυπώνει σε 10αρα γραμματοσειρά, και χρειάζεται να το ακούσει, εμείς οι γραίες είμαστε οι πελάτισσες, μεγαλώστε τα γράμματα βρε). Και κάπως τα συνήθισα - τα audio books, όχι τις 10ρες γραμματοσειρές.

                                             Κατερίνα Μαλακατέ