Ώρες ώρες σκέφτομαι πως η αγάπη μου για τον Πολ Όστερ, που πυροδοτήθηκε πριν καμιά 15αριά χρόνια, όταν πρωτοδιάβασα την Τριλογία της Nέας Υόρκης (ευτυχώς στα αγγλικά, γιατί η τότε μετάφραση ήταν επιεικώς άθλια και η μετέπειτα που κυκλοφόρησε απλά ανεκτή) δεν μπορεί να εξηγηθεί πλήρως με αναγνωστικούς όρους. Ήταν κάπως μεταφυσική η αναγνωστική μου εμπειρία, κι όταν συμβαίνει αυτό η συγκεκριμένη αναγνώστρια ξέρει, είναι καταδικασμένη να διαβάζει τα πάντα από τον εν λόγω συγγραφέα.
Το Μπαουμγκάρτνερ είναι το τελευταίο βιβλίο που έγραψε ο Όστερ πριν πεθάνει πέρυσι στα 77 του από καρκίνο, κι ενώ είχε υποστεί απανωτές απώλειες, πρώτα η εγγονή του, μετά ο γιος του, που κατηγορήθηκε για τον θάνατο του βρέφους. Πρόκειται λοιπόν για το κύκνειο άσμα ενός πολυγραφότατου συγγραφέα, που ομολογουμένως διαβάζεται πολύ περισσότερο στην Ευρώπη από ό,τι στην Αμερική, όπου τον κατηγορούν για ψευτοκουλτουριάρη.
Ο Όστερ ανδρώθηκε λογοτεχνικά στη Γαλλία, επηρεάστηκε από τον Σάμιουελ Μπέκετ, διατήρησε σε όλη τη διάρκεια της ζωή του στενές σχέσεις με τον Κουτσί και τον Ρουσντί, ένιωθε με κάποιον τρόπο εξόριστος από την μάζα της Αμερικής. Ήταν, με τη γυναίκα του τη Σίρι Χουσβεντ, προεξαρχουσες φιγούρες της λογοτεχνικής Αμερικής, βάζοντας με το έργο του τις βάσεις για τον αμερικάνικο μεταμοντερνισμό.
Στο γράψιμο του αγαπούσε τους λαβυρίνθους, τους καθρέφτες, την αποσπασματικότητα, έναν ιδιότυπο μαγικό ρεαλισμό, ενώ ταυτόχρονα οι -συνηθως πρωτοπρόσωποι αφηγητές-ήρωες του μοιάζουν να είναι το λογοτεχνικό του άλτερ ίγκο. Τα έργα του Όστερ βασίζονται πάρα πολύ στο βίωμα, άλλοτε ανοιχτά, τα υπογράφει memoirs (απομνημονεύματα) κι άλλοτε καλυμμένα λογοτεχνικά. Πάντως το αυτοβιογραφικό στοιχείο παρεισφρέει συχνότατα στα κείμενά του κι είναι ένας από τους λόγους που ενεργοποιούν την ταύτιση. Μάλλον πιο κοντά στον Πόε ή στην Μπόρχες στην αρχή της λογοτεχνικής του καριέρας, του άρεσε να αναδεικνύει την τυχαιότητα, την έλλειψη συνοχής της πραγματικότητας, το χάος που επικρατεί στην καθημερινή ζωή και το μυαλό του καθενός. Τον έλκυε ταυτόχρονα το εξωφρενικό και το μπανάλ.
Όλα αυτά τα στοιχεία υπάρχουν και στο τελευταίο του μυθιστόρημα. Πρωταγωνιστής είναι ο 71χρονος Μπαουμγκάρτνερ, ακαδημαϊκός και συγγραφέας, που έχει χάσει τη γυναίκα του πριν καμιά 10αριά χρόνια και ακόμα θρηνεί για αυτό. Η αρχή του μυθιστορήματος είναι κατ’εξοχήν Οστερική, καταιγιστική, ο ήρωας θέλει να πάρει τηλέφωνο την αδελφή του, έρχεται ένας τύπος να μετρήσει το γκάζι, πέφτει στη σκάλα για το υπόγειο, χαμός. Το γνωστό αγκίστρι του Όστερ, που μοιάζει πάντα πολύ γοητευτικό για τον αναγνώστη, και τον κρατάει εκεί.
Στη συνέχεια βέβαια ανοίγουν ένα σωρό μέτωπα, από τα πιο σημαντικά, για τη ζωή, το θάνατο, το πένθος, τα γηρατειά, τον έρωτα, την αγάπη, μέχρι τα σεξουαλικά, τα πολιτικά, τις αναμνήσεις, το παρελθόν, το μέλλον στην τρίτη ηλικία. Αναπόφευκτα σε ένα τόσο μικρό σε όγκο μυθιστόρημα, όλα αυτά όχι απλά δεν μπορούν να απαντηθούν (τι δουλειά έχει με τις απαντήσεις η λογοτεχνία) μα δεν μπορούν καν να μπουν σε μια σειρά. Η ζωή παραμένει χαώδης και στο «γαλήνιο απάγκιο του τέλους της ζωής». Τίποτα δεν εξηγείται, τίποτα δεν "τακτοποιείται", και όλα παραμένουν στον αέρα, κάποια μικρά και μίζερα, κάποια τερατώδη.
Το ερώτημα αν θα ξαναδιάβαζα Όστερ αν αυτό ήταν το πρώτο βιβλίο που έπεφτε στα χέρια μου, θα μείνει για πάντα αναπάντητο, προφανώς. Για μένα το να διαβάσω το τελευταίο του βιβλίο (έχω «καβάντζα» αρκετά ακόμα) έμοιαζε κάπως τελετουργικό, φόρος τιμής σε έναν συγγραφέα που τον νιώθω πολύ κοντά μου. Είναι το Μπάουμγκαρτνερ το μάγκνουμ όπους του; Μπα, δεν είναι. Είναι βιαστικό βιβλίο, γραμμένο από κάποιον που ξέρει πως δεν έχει πια χρόνο, και πως τα μεγάλα και τα σημαντικά τα έχει ήδη διαπραγμευτεί στο έργο του από μικρή ηλικία. Το βιβλίο αυτό είναι αποχαιρετισμός. Όσο για μένα, Όστερ θα διαβάζω και θα ξαναδιαβάζω, χωρίς πολλές πολλές αναστολές. Ακόμα κι αν «τελειώσουν» όλα, θα ξαναπάρω από την αρχή.
Κατερίνα Μαλακατέ
"Μπαουμγκάρτνερ", Paul Auster, μτφ. Ιωάννα Ηλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο
https://pixabay.com/el/images/search/%CE%B3%CF%8D%CF%80%CE%B1%CF%82/
ΑπάντησηΔιαγραφήΓυπαιδω Τουμπας:
Βου Βου Βουλγαροι