«Φεμινισμός του τρόμου» ή φεμινιστικός τρόμος, ή απλά τρόμος σε ένα κόσμο που μάλλον ακόμα δεν είναι πολύ φεμινιστικός και το κυνήγι μαγισσών δεν έχει τελειώσει, κάθε άλλο. Αυτό είναι το Σαράκι. Τρόμος υπαρξιακός, για την ίδια τη γυναικεία υπόσταση, για τις σκιές που περνούν από γενιά και γενιά και τραύματα που εγγράφονται τόσο βαθιά, γίνονται δικά μας, είναι εδώ και μας στοιχειώνουν. Τρόμος για μια πατριαρχία κακοποιητική, ύπουλη, που κρύβει τα κοφτερά της δόντια και μας προστάζει να τα κρύψουμε κι εμείς, ακόμα και στο μοναδικό μας καταφύγιο, μέσα στο ίδιο μας το σπίτι. Ένα σπίτι που τα φαντάσματά του είναι όλα άντρες και τα «τέρατα» όλα γυναίκες.
Η Λάιλα Μαρτίνεθ γεννήθηκε στη Μαδρίτη το 1987, κι έγραψε το Σαράκι το 2021, ένα ημι-αυτοβιογραφικό βιβλίο για το μητρικό της σπίτι στη Μάντσα, για τη γιαγιά, τη μάνα της, την ίδια, για τον νταβατζή παπού της. Το σπίτι υπάρχει, βρυχάται όλο φαντάσματα, ξερνάει τα μυστικά του στους τοίχους, σε εγκλωβίζει εκεί, στην κοινωνική σου τάξη— όλες οι γυναίκες της οικογένειας είναι προορισμένες να γίνουν υπηρέτριες—, στην αδικία, την καταπίεση, τον εγκλεισμό. Το Σαράκι είναι γραμμένο παραληρηματικά, με δυο αφηγηματικές φωνές, πότε αναλαμβάνει την αφήγηση η γιαγιά, πότε η εγγονή, που τελικά συγκλίνουν στο βασικό: την εκδίκηση για όλα όσα έχουν υποστεί οι (φτωχές) γυναίκες ανά τους αιώνες.
Ο τρόμος είναι παραδοσιακά ένα ανδροκρατούμενο είδος, οι γυναίκες σε αυτά τα βιβλία και τις ταινίες είναι είτε αφελείς και τις τρώει το τέρας, είτε πανέμορφες και φαμ φατάλ. Στο φεμινιστικό τρόμο όλα αντιστρέφονται, πρωταγωνίστριες είναι οι γυναίκες, μιλούν για θέματα που μας αφορούν, για τη μητρότητα, το διαγενεακό τραύμα, τη βία, για το σκύψιμο του κεφαλιού έναντι στην εξουσία (των αντρών ή των πλουσίων).
Το Σαράκι, με την ιδότυπη χρήση της γλώσσας, και της στίξης, ταυτόχρονα τελείως ταπεινή, αλλά λογοτεχνικά ασφυκτική, είναι ένα βιβλίο που σε στραγγαλίζει, αργά και βασανιστικά, σου θυμίζει πως υπάρχουν ακόμα πολλά να κερδηθούν, πολλά να αλλάξουν. Και στο τέλος, δείχνει τον τρόπο, η λύση είναι να αποδοθεί δικαιοσύνη, να πεθάνει η εξουσία, οι εξουσιαστές και οι απόγονοί τους. Η ηρωίδα παίρνει εκδίκηση από το τέρας - το ταξικό και φυλετικό τέρας της εξουσίας- και στην πορεία γίνεται κι η ίδια τέρας. Καμία επανάσταση, καμία αλλαγή, δεν είναι αναίμακτη. Στο μυαλό μας έρχεται το Πέδρο Πάραμο, το Σπίτι της Μπερνάντα Άλμπα, τα στοιχειωμένα σπίτια της Σίρλει Τζάκσον. Ο τέρας είναι εκεί που θα έπρεπε να είναι το ησυχαστήριο μας.
Η μετάφραση της Ασπασίας Καμπύλη ακολουθεί τον ρυθμό και την ένταση του πρωτοτύπου, αποτυπώνει τον θυμό που βράζει, την οργή που πρέπει να βρει τρόπο να εκτονωθεί. Ο Έλληνας αναγνώστης δεν χάνει τίποτα από το ύφος και το περιεχόμενο, ταυτίζεται, νιώθει το διαγενεακό τραύμα στο πετσί του. Η Ασπασία Καμπύλη τα τελευταία χρόνια μάς έχει δώσει εξαιρετικές μεταφράσεις, ειδικά μέσα από τις εκδόσεις Carnivora, όπου είναι και η συνεκδότρια (μαζί με την κόρη της, Μυρτώ Στείρου). Οι εκδόσεις Carnivora, έφεραν νέα πνοή στην ελληνική παραγωγή βιβλίων, δίνοντας από την αρχή το στίγμα τους, ισπανόφωνο και πορτογαλόφωνο νουάρ, ένα νέο νουάρ που «τσιτώνει» τόσο τα όρια του είδους, με βιβλία όπως Η Ελένα ξέρει και το Σαράκι που ανοίγουν νέους δρόμους στην παγκόσμια λογοτεχνία.
Κατερίνα Μαλακατέ
"Σαράκι", Λάιλα Μαρτίνεθ, μτφ. Ασπασία Καμπύλη, εκδ. Carnivora
