26/7/20

"Εγκώμιον ωρίμων γυναικών", István Vizinczey




Ο τίτλος είναι αρκετά ερεθιστικός, «Εγκώμιο ωρίμων γυναικών». Δεν θα ήξερα καν πως υπάρχει, αν η Μαριαλένα Σπυροπούλου δεν έκανε μια ανάρτηση στο facebook δηλώνοντας «να ένα βιβλίο που θα έδινα στην έφηβη κόρη μου». Το εξώφυλλο των εκδόσεων Αλεξάνδρεια είναι φοβερά ταιριαστό με τον τίτλο, και δημιουργεί ακόμα μεγαλύτερες προσδοκίες. Εγώ βεβαίως δεν είμαι έφηβη∙ αλλά είμαι ώριμη γυναίκα. Και τσίμπησα. 

Ένας άντρας, ο κεντρικός ήρωας και αφηγητής, μεγάλος πια, μας αφηγείται τα πρώτα του χρόνια, σε ένα «μυθιστόρημα μαθητείας». Κάνει ήδη από την αρχή μια προκλητική δήλωση: οι νεαροί πρέπει να μαθαίνουν τον έρωτα από ώριμες σεξουαλικά γυναίκες. Κι αντίστοιχα οι νεαρές από μεγαλύτερους άντρες. Δυο έφηβοι που προσπαθούν να κάνουν σεξ δυσκολεύονται πολύ, δεν ξέρει κανένας από τους δυο πώς να πάρει και πώς να δώσει απόλαυση, και η σεξουαλική πράξη γίνεται βάσανο ή υποχρέωση, χωρίς ηδονή. Αντίθετα, ο μεγαλύτερος παρτενέρ, δείχνει αμέσως τα κατατόπια στον νεότερο και το σεξ παίρνει την ηδονική του διάσταση χωρίς προσκόμματα. 

Να προσπαθείς να κάνεις έρωτα με κάποιον που έχει τόση λίγη εμπειρία όση κι εσύ μου φαίνεται σχεδόν τόσο παράλογο όσο και το να πας στα βαθιά με κάποιον που επίσης δεν ξέρει να κολυμπά. Έστω κι αν δεν πνιγείς, το σοκ που θα υποστείς θα είναι πολύ άσχημο. 

Ο αφηγητής αφού μας αναλύσει διεξοδικά τις άκαρπες περιπέτειες του με έφηβες συνομήλικες του, περνά στο κυρίως θέμα. Κι αυτό δεν είναι άλλο από τις σχέσεις του ως έφηβου και μετέφηβου με γυναίκες γύρω στα τριάντα πέντε με σαράντα, πιθανότατα παντρεμένες, με παιδί ή όχι, που αναζητούν σεξουαλική απόλαυση. Η ιδέα είναι καλή αλλά από ένα σημείο και μετά οι αφηγήσεις αρχίζουν να μοιάζουν πολύ και το θέμα καταντά μονότονο. Χάνεται η αρχική έκπληξη και μοιάζει με ανάγνωσμα κοινότοπο. Σε καμία φάση βέβαια δεν καταλήγει πορνογραφικό ή γελοίο, απλά χλωμαίνει το κείμενο και δεν καταφέρνει να ανακτήσει τη σπιρτάδα του. 

Ο Στήβεν Βιζίνσευ διέφυγε από την Ουγγαρία, όπου γεννήθηκε, το 1956, αφού αγωνίστηκε ενάντια στους Σοβιετικούς. Δεν ήξερε παρά ελάχιστες λέξεις αγγλικά, αλλά έμαθε τη γλώσσα γράφοντας σενάρια για το Εθνικό Κινηματογραφικό Συμβούλιο του Καναδά. Το 1966 πρωτοκυκλοφόρησε ιδίοις εξόδοις το Εγκώμιον, που είχε κακή τύχη, μέχρι να το προσέξει ο Graham Greene. Έπειτα έγινε παγκόσμιο μπεστ σέλερ και συνεχίζει να πουλάει σε πολλές χώρες. 

Χάρηκα που διάβασα το Εγκώμιον. Είναι γραμμένο με τρόπο που αποδεικνύει πως ο συγγραφέας αγαπά το γυναικείο και το αντρικό φύλο εξίσου, τη ζωή εν γένει. Δεν πρόκειται για αριστούργημα, είναι ένα βιβλίο παρ’ όλα αυτά αξιανάγνωστο. Και η λεπτή γραμμή που χωρίζει τη φαντασία από την πραγματικότητα –ο αναγνώστης όλο αναρωτιέται πόσα είναι τα αυτοβιογραφικά στοιχεία— του δίνει ένα παραπάνω πλεονέκτημα. 



                                            Κατερίνα Μαλακατέ



"Εγκώμιον ωρίμων γυναικών", Στήβεν Βιζίνσευ, μετ. Άννυ Σπυράκου, Κώστας Ποτάγας, εκδ. Αλεξάνδρεια, 2003, σελ. 301





13/7/20

"Ο ανθρώπινος παράγοντας", Graham Greene



Εν μέσω μιας τεράστιας μετακόμισης και των εξαμηνιαίων εξετάσεων για το μεταπτυχιακό, η μικρή Κατερινούλα ήθελε να διαβάσει λογοτεχνία. Παρατηρούμε εδώ το οξύμωρον του πράγματος, μιας και το διάβασμα για το μεταπτυχιακό, δοκιμίων και λογοτεχνικών κειμένων, ήταν έτσι κι αλλιώς εξοντωτικό. Όμως η μικρή Κατερινούλα έπρεπε να διαβάζει γιατί αυτό ξέρει να κάνει καλά, γιατί αυτή είναι η ξεκούραση και η γιατρειά της. Κι ένα καλό βιβλίο μυθοπλασίας, από αυτά που σε παίρνουν μαζί τους και τριγυρνάνε μαζί σου όλη μέρα, όσο κουβαλάς κούτες και διαβάζεις για τον μοντερνισμό του Σεφέρη και γιατί είναι εθνικός ποιητής ο Παλαμάς, είναι η μοναδική ψυχαγωγία μου. Στα σαράντα μου αυτό είναι πια σαφέστερο από ποτέ. 

Και για αυτό κατέφυγα στην εγγυημένη απόλαυση∙ Γκράχαμ Γκρην. Ακόμα και στα πολύ Καθολικά του βιβλία, καταφέρνει να σε συναρπάσει, πόσο μάλλον σε αυτά που η θρησκεία δεν παίζει βασικό ρόλο. "Ο ανθρώπινος παράγοντας" είναι ένα από τα κατασκοπευτικά του, μοιάζει ίσως περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο του με τα βιβλία του ΛεΚαρέ. Πρωταγωνιστής ο Μορίς Κάσελ, ένας πράκτορας της Μ16 σε μια ασήμαντη θέση πια, στην ροή πληροφοριών από την Αφρική. Στην Υπηρεσία παρατηρείται μια διαρροή που θα πυροδοτήσει τον μηχανισμό που τελικά θα οδηγήσει να ξετυλιχτεί η ιστορία του Κάσελ με τη (μαύρη) γυναίκα του και τον γιο του που κατάφερε να τους φυγαδεύσει από τη Νότια Αφρική. 

Ο Κάσελ είναι ένας άνθρωπος της ρουτίνας. Του αρέσει η οικογενειακή ζωή και καταπιέζεται από τη μοναξιά που επιβάλλει η υπηρεσία, τον εξοντώνει που δεν μπορεί να μιλήσει σε κανέναν, ούτε καν στην οικογένειά του για αυτά που τον βασανίζουν. Φαντασιώνεται να παραιτηθεί, αλλά φυσικά το να παραιτηθείς από τις μυστικές υπηρεσίες είναι αδύνατον. Και νοιάζεται, παρ' όλο που δεν έχει φίλους, προσπαθεί έστω κάπως να ανοιχτεί στους άλλους πράκτορες, ακόμα και στους συνδέσμους του. Δεν είναι μια μηχανή πληροφοριών, έχει αισθήματα. Ό,τι κάνει εξάλλου, το κάνει από ευγνωμοσύνη.

Σε ένα βιβλίο γρήγορο και πολυπρόσωπο, που περιγράφει πολύ γλαφυρά τον κόσμο των «κατασκόπων», ο Γκράχαμ Γκρην καταφέρνει να διατηρεί τη λογοτεχνικότητά του. Παρόλο που ακολουθεί τον ήρωα του κατά πόδας, δεν παίρνει θέση, δεν γίνεται διδακτικός, μόνο στιγμές στιγμές στοχαστικός. Μιλάει για ζητήματα σοβαρά και άλλα κάπως τζειμσμποντικά, όπως το απαρτχάιντ και οι διπλοί πράκτορες, αλλά χωρίς καθόλου να εστιάζει στη βία. Ο Κάσελ δεν έχει τίποτε από τη γνωστή καρικατούρα του κατασκόπου, μοιάζει μάλλον με βαριεστημένο δημόσιο υπάλληλο σε εφορία. Το μυθιστόρημα κρατάει με αξιοθαύμαστο τρόπο τις πολιτικές ισορροπίες, σε εποχές που κάτι τέτοιο μοιάζει πολύ δύσκολο (εκδόθηκε το 1978).

Ο Γκράχαμ Γκρην είχε τη μαγική ικανότητα να γράφει, αυτό όριζε την κατά τα άλλα πολυτάραχη ζωή του, άφησε πίσω του πάνω από 100 μυθιστορήματα, τα μισά από τα οποία έχουν μεταφερθεί στον κινηματογράφο—για τη γενιά μου αξέχαστο θα μείνει «Το τέλος μιας σχέσης» (“The end of the affair”) που βασιζόταν στην σχέση του με μια παντρεμένη γυναίκα, τη βαφτισιμιά του. Η γραφή του είναι γρήγορη και φαινομενικά απλή, οι ήρωες του εν πολλοίς του μοιάζουν, κατατρύχονται από υπαρξιακά άγχη και μια αίσθηση πως θα ήθελαν να ζουν μια πιο ήσυχη ζωή, ενώ ταυτόχρονα ζουν και δρουν όπως τους υπαγορεύουν οι καταστάσεις. Οι αμφιβολίες πάντοτε τους τριβελίζουν. 

Ομολογουμένως έχω διαβάσει πολλά από τα βιβλία του Γκρην. Δεν μοιάζει ποτέ αρκετός. Είναι σαν να λες πως έχεις διαβάσει πολύ Ντίκενς ή πολλή λογοτεχνία γενικά. Ο Γκράχαμ Γκρην με τη στρωτή, συνήθως γραμμική του αφήγηση και το μεγάλο ταλέντο να στήνει χαρακτήρες και ιστορίες, θα μας θυμίζει πάντα τα βασικά της λογοτεχνίας. 



                                          Κατερίνα Μαλακατέ




"Ο ανθρώπινος παράγοντας", Γκράχαμ Γκρην, μετ. Αχιλλέας Κυριακίδης, εκδ. Πόλις, 2020, σελ. 370