"Δάσος σκοτεινό", Nicole Krauss

Συμπαθούσα πάντα τα βιβλία της Νικόλ Κράους περισσότερο από αυτά του πρώην συζύγου της Τζόναθαν Σάφραν Φόερ, κι ας τη συνέκριναν συχνά πυκνά με κείνον, κι ας φαινόταν να είναι στη σκιά του. Η Κράους είχε κοντά επτά χρόνια να βγάλει βιβλίο, έπειτα από την επιτυχία του «Όταν όλα καταρρέουν». Σε αυτά τα χρόνια χώρισε με τον Φόερ και προσπάθησε να βρει τη δική της φωνή, τόσο λογοτεχνικά όσο και προσωπικά. Το νέο της μυθιστόρημα «Δάσος σκοτεινό» δεν είναι ένα βιβλίο ευκολοδιάβαστο, ίσως μάλιστα σε κάποιο αρχικό στάδιο ο αναγνώστης μπει στον πειρασμό να το παρατήσει. Αν δεν παραιτηθεί πάντως, θα αποζημιωθεί. Γιατί είναι μακράν το καλύτερό της. 

Παρακολουθούμε δύο διαφορετικές ιστορίες, που σε κανένα σημείο δεν ενώνονται, κι όμως είναι τόσα τα υπόγεια δεσμά τους που ο αναγνώστης δεν αισθάνεται προδομένος. Στη μία ιστορία ο Τζουλς Έπστιν, Εβραίος μεγαλοδικηγόρος, παίρνει σύνταξη, χωρίζει την επί δεκαετίες σύζυγό του και αφού δωρίσει σχεδόν όλη την περιουσία του γυρίζει στο Ισραήλ για να βρει τον εαυτό του. Στην αρχή θα μείνει στο Χίλτον αλλά σύντομα θα προχωρήσει στα ενδότερα της χώρας, θα ασχοληθεί με έναν ραβίνο και τελικά θα εξαφανιστεί αφού ξεφορτωθεί και τα τελευταία υπολείμματα των χρημάτων του. 

Στη δεύτερη, μια τριανταεννιάχρονη συγγραφέας, μας μιλά σε πρώτο πρόσωπο για την αποξένωση από τον ίδιο της τον εαυτό, που την οδηγεί να αφήσει τη ζωή της, τον άντρα και τα δύο μικρά αγόρια της και να καταφύγει στο Ισραήλ, μήπως και καταφέρει επιτέλους να γράψει. Εκεί θα συναντηθεί με έναν συνταξιούχο καθηγητή Φιλολογίας που θα της ζητήσει να τελειώσει τα ημιτελή γραπτά του Κάφκα, κάνοντάς την συνένοχο σε μια περίεργη ιστορία που τον αφορά. 

Το μυθιστόρημα είναι μια σπουδή στην ίδια τη συγγραφή λογοτεχνίας. Ταυτόχρονα είναι ένας τρόπος για να απαντήσει η Κράους στο ερώτημα της ζωής της: πώς, αν και πάντα ήξερε πως ήθελε να είναι καλλιτέχνης κι ελεύθερη, κατέληξε παντρεμένη, μητέρα και συμβιβασμένη. Το θέμα της Εβραϊκότητας την απασχολεί σε αυτό το βιβλίο περισσότερο από ποτέ- συχνά πυκνά οι λογοτεχνικοί κριτικοί τη λένε «θηλυκό Ροθ». Το ίδιο κι αυτό της ματαίωσης των προσδοκιών, των χαμένων ονείρων, της ικανότητάς μας να είμαστε εδώ αλλά ταυτόχρονα να είμαστε κι εκεί. Τους ήρωές της τους σπαράζει η δυαδικότητα- αντίρροπες δυνάμεις τους τραβούν από τη μια ή την άλλη πλευρά κι είναι πολύ δύσκολο να αποφασίσουν ποιος είναι ο πραγματικός εαυτός τους. 

Δεν είναι τυχαίο πως το μότο του βιβλίου είναι αυτός ο αφορισμός του Κάφκα: 

Η εκδίωξη από τον Παράδεισο είναι, ως προς την κύρια πλευρά της, αιώνια. Έτσι, είναι αλήθεια ότι η εκδίωξη από τον Παράδεισο είναι οριστική και η ζωή στον κόσμο αναπόφευκτη, ωστόσο η αιώνια φύση αυτού του γεγονότος δεν μας δίνει μόνο την πιθανότητα να παραμείνουμε στον Παράδεισο μονίμως, αλλά σημαίνει επίσης ότι μπορεί πράγματι να είμαστε μονίμως εκεί, ανεξάρτητα αν εμείς εδώ το ξέρουμε ή όχι. 

Το «Δάσος σκοτεινό» είναι ένα μεταμοντέρνο μυθιστόρημα, που αποτίει φόρο τιμής στον Φραντς Κάφκα, αλλά δεν είναι μόνο αυτό. Δεν είναι απλά ένα άρτιο λογοτεχνικό κατασκεύασμα, είναι και μια εξομολόγηση της συγγραφέως, που χρησιμοποιεί τα αυτοβιογραφικά της στοιχεία απροκάλυπτα, ως αφορμή, για να μιλήσει για όλα όσα βασανίζουν τους ανθρώπους. Σκοτεινό, βαθύ, κάποτε μεταφυσικό, λίγο μαγικό, το Δάσος της Κράους είναι ένα βιβλίο που θα δυσκολευτεί να ξεχάσει όποιος το τελειώσει. Κι αυτό τελικά είναι το μεγαλύτερο παράσημο για ένα μυθιστόρημα.

                                                                          Κατερίνα Μαλακατέ

"Δάσος σκοτεινό", Νικόλ Κράους, μετ. Ιωάννα Ηλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο, 2018, σελ. 349

"Οταν όλα καταρρέουν", Nicole Krauss

Βαθύ και σε κάποια σημεία αρκετά καταθλιπτικό, το μυθιστόρημα της Νικόλ Κράους «Όταν όλα καταρρέουν» αξίζει τον κόπο της ανάγνωσης, αν και σε παρασύρει σε έναν μάλλον αργό ρυθμό, σε βάζει για τα καλά στην αίσθηση των ηρώων του που οι ζωές του βρίσκονται συνεχώς στα όρια. Παρακολουθούμε μέσα στα χρόνια τέσσερις διαφορετικές ιστορίες, που όλες περιστρέφονται γύρω από ένα βαρύ γραφείο (φήμες λένε πως σε αυτό έγραφε ο Λόρκα) με πολλά μικρά και μεγάλα συρτάρια. Ένα από αυτά είναι κλειδωμένο και το κλειδί φαίνεται να μην το έχει κανείς.

Στην Νέα Υόρκη, μια ανερχόμενη συγγραφέας, η Νάντια, αποκτά το γραφείο όταν της το δανείζει ο Χιλιανός νεαρός ποιητής Ντάνιελ Βάρσκι, που τον γνωρίζει τυχαία και περνά την τελευταία του μέρα στην πόλη μαζί του. Το γραφείο γίνεται κεντρικό στοιχείο της ζωής της και της συγγραφής της αφού τα ίχνη του νεαρού Χιλιανού χάνονται και τα νέα δεν είναι καλά για αυτόν. Ώσπου, κοντά 25 χρονιά μετά εμφανίζεται μια νεαρή που διατείνεται πως είναι η κόρη του και παίρνει το γραφείο μακριά, στην Ιερουσαλήμ.

Μετά μαθαίνουμε την ιστορία της Λότε, μιας συγγραφέα με Γερμανική καταγωγή που  ποτέ δεν ήθελε να μιλά για τον εαυτό της. Αφηγητής είναι ο άντρας της, που την έχει μη στάξει και μη βρέξει, ανέχεται μέχρι και το καπρίτσιο της όταν εμφανίζεται ένας νεαρός ονόματι Ντάνιελ Βάρσκι να του χαρίσει το βαρύ, πολυαγαπημένο της γραφείο κι ας υποψιάζεται πως είναι εραστές. Η ιστορία θα πάρει αλλόκοτη τροπή όταν όσο η Λότε αργοπεθαίνει από Αλτσχάιμερ θα αποκαλυφθεί ένα μυστικό.

Στην Ιερουσαλήμ ένας πατέρας επανασυνδέεται με το γιο του στην κηδεία της μάνας. Οι σχέσεις τους ήταν πάντα κακές, ο γιος είχε φύγει στο Λονδίνο για χρόνια, όμως τώρα δηλώνει πως παραιτήθηκε από την πετυχημένη καριέρα του και θέλει να μείνει μαζί του. Οι μνήμες καθώς και η καθημερινότητα αλλάζουν τη σχέση τους.

Τέλος μια νεαρή μας μιλά για τον έρωτα της για έναν περίεργο άνθρωπο, τον Γιόαβ Ράις και τον εγκλεισμό του μαζί με την αδελφή του στο πατρικό τους. Ο πατέρας των δυο παιδιών, μια φιγούρα αινιγματική και ταυτόχρονα εμβληματική, είναι αντικέρ και ψάχνει μετά μανίας να βρει τα έπιπλα του πατρικού του σπιτιού, να το αναπαραστήσει έτσι όπως ήταν λίγο πριν το καταλάβουν οι Ναζί και οδηγήσουν τους δικούς του στην εξόντωση. Το μόνο που του λείπει είναι το βαρύ γραφείο του πατέρα του.

Οι ιστορίες μπλέκονται σχεδόν ανεπαίσθητα μεταξύ τους, ο χρόνος είναι ρευστός και ελαστικός, πότε βρισκόμαστε στο 1944 κι άλλοτε στο 2000. Το κοινό δίχτυ που ενώνει αυτούς τους ανθρώπους είναι η μοναξιά και η απώλεια, η αδυναμία επικοινωνίας με αυτούς που αγάπησες, η αυτοτιμωρία ως μέθοδος για να ξεχάσεις. Πολλές κλωστές της ιστορίας μένουν στο τέλος να αιωρούνται, κάθε μεμονωμένο επεισόδιο θα μπορούσε ίσως να αποτελεί και διαφορετικό μυθιστόρημα, όμως δεν λείπει η αίσθηση της συνοχής και της κάθαρσης. Το τελευταίο κεφάλαιο δένει τα πράγματα, τα κάνει περισσότερο κατανοητά και ταυτόχρονα τα αφήνει ανοιχτά.

Η Νικόλ Κράους είναι μια σχετικά νεαρή συγγραφέας, κατορθώνει όμως το αχανές υλικό της να το μετατρέψει σε καλοκουρδισμένο οικοδόμημα, να μη χαθεί στο δαίδαλο των ιστοριών της. Ένα τέτοιο επίτευγμα δεν μπορεί παρά να καταστήσει τη συγγραφέα του μια εξαιρετική ελπίδα για το Αμερικάνικο λογοτεχνικό μέλλον. 

"Όταν όλα καταρρέουν", Νικόλ Κράους, μετ. Ιωάννα Ηλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο, σελ 393

Υ.Γ.1 Αναλυτικότερα στο εξαιρετικό ποστ του librofilo

Υ.Γ.42 Ο πρωτότυπος τίτλος είναι "Great house"