Είχα να απολαύσω μυθιστόρημα του Εβέρετ τόσο πολύ από τότε που πρωτοδιάβασα το Σβήσιμο πριν από περίπου μια δεκαετία. Ο Έβερετ δεν έκανε ποτέ ιδιαίτερες πωλήσεις στην Αμερική∙ η σκληρή, οργισμένη, βίαιη σάτιρά του μάλλον δεν καθόταν καλά στον μέσο Αμερικανό. Αν και είναι πολυγραφότατος— έχει στο ενεργητικό του κοντά 30 βιβλία στα 68 του χρόνια κι έχει πάρει άπειρα βραβεία—οριακά πουλούσε αρκετά αντίτυπα για να συνεχίζει να εκδίδεται από τον μικρό εκδοτικό με τον οποίο συνεργαζόταν. Τώρα όμως με το Τζέημς κάτι άλλαξε, τον «ανακάλυψαν», εκδίδεται από μεγάλους εκδοτικούς, ε πήρε και το Πούλιτζερ .
Το μυθιστόρημα με την πρώτη ματιά είναι μια επαναδιήγηση του Χακ Φιν του Μαρκ Τουέιν από την πλευρά ενός δευτερεύοντα χαρακτήρα, του σκλάβου Τζιμ. Όμως κανείς μάλλον θα το αδικούσε αν έμενε στην επιφάνεια, ο Έβερετ εδώ κωδικοποιεί και επανεφεύρει τη γνωστή ιστορία, φτιάχνει έναν στιβαρό χαρακτήρα στο πρόσωπο του Τζιμ, έναν ηγέτη που τον λένε Τζέημς.
Τυπικά ακολουθεί την πορεία του μυθιστορήματος του Τουέιν, η αρχή είναι όμοια, ο Τζιμ το σκάει, ο Χακ σκηνοθετεί το θάνατό του για να γλιτώσει από τον μέθυσο πατέρα του κ.ο.κ. Σε όσα κομμάτια ο Χακ και ο Τζιμ είναι μαζί, η πλοκή του μυθιστορήματος του Τουέιν κρατιέται απαρέγκλιτα, και μάλιστα αυτά είναι τα πιο κωμικά στιγμιότυπα. Όμως το βάθος που δίνεται στο James είναι άλλης διάστασης, και δεν είναι μόνον επειδή το τέλος είναι άλλο. Δεν αρκεί που βλέπουμε τα βασανιστήρια που υφίστανται οι σκλάβοι για να γίνει αυτό, ούτε ένας λιντσαρισμένος μαύρος γιατί έκλεψε ένα μολύβι. Είναι ο ίδιος ο κεντρικός χαρακτήρας που το επιβάλλει.
Ο Τζιμ, που στο Χακ Φιν, οριακά μιλάει κι είναι καλοκάγαθος γίγαντας, στο James είναι ένας έξυπνος άνθρωπος που έχει μάθει μόνος του στον εαυτό του να διαβάζει και να γράφει. Ο λάτρης της γλώσσας και λόγιος Έβερετ χρησιμοποιεί ένα λογοτεχνικό τέχνασμα, τη γλώσσα ως κώδικα όχι μόνον επικοινωνίας αλλά και κοινωνικής θέσης, συμπεριφοράς, υποταγής. Έτσι ο Τζιμ και οι υπόλοιποι σκλάβοι μιλούν το σκληρό ιδίωμα των μαύρων του Νότου μόνον μπροστά στους αφέντες, για να φαίνονται χαζοί και υποταγμένοι, ακίνδυνοι, ενώ μεταξύ τους μιλούν στο πιο ήπιο ιδίωμα των λευκών του Νότου.
Το μυθιστόρημα βασίζεται στον διάλογο και στη «μάσκα της γλώσσας». Στα σημεία που ο Τζιμ αφαιρείται και μιλάει στην κανονική του γλώσσα είναι σχεδόν σαν να μιλάει καθηγητής φιλολογίας ενώ όταν τον δαγκώνει ένας κροταλίας έχει παραισθήσεις με τον Βολταίρο και τον Τζον Λοκ. Έτσι η μετάφρασή του είναι πολύ δύσκολη στα Ελληνικά. Η μεταφράστρια Μυρσίνη Γκανά έπρεπε να κάνει μια επιλογή, είτε να υιοθετήσει μια ελληνική διάλεκτο για το κάθε ιδίωμα(κάτι όμως που θα επηρέαζε στο μυαλό του Έλληνα αναγνώστη τον τόπο και τον χρόνο) ή να βρει έναν τρόπο να καλύψει το τέχνασμα επαρκώς γιατί πάνω του βασίζεται μεγάλο κομμάτι της πλοκής. Αυτή η μεταφραστική δυσκολία υπάρχει βεβαίως σε όλους τους Αμερικάνους συγγραφείς του Νότου, προεξάρχοντος του Φώκνερ. Η λύση της μεταφράστριας δυστυχώς εδώ, ήταν να ακολουθήσει κατά γράμμα το αγγλικό πρωτότυπο, να «σπάσει» τη σύνταξη των ελληνικών, να χώσει όπου βρει συνδέσμους όπως το «που» και να γράφει πχ κυργία αντί για missusm (ούτε αυτό υπάρχει, αλλά στα αγγλικά δεν ακούγεται τόσο λάθος όσο αυτό το εκνευριστικό κυργία).
Ομολογώ πως μετά από λίγες σελίδες το ελληνικό κείμενο με κούρασε τόσο πολύ, που αγόρασα το αγγλικό σε e-book και το συνέχισα από εκεί. Το αγγλικό τρέχει, λόγω της πλοκής, η γλώσσα επιτελεί τον σκοπό της χωρίς να σε ενοχλεί πουθενά, και όσο άκουσα και από το audiobook είναι και απολαυστική. Τελικά τελείωσα το James σε λιγότερο από 48 ώρες στα αγγλικά.
Είχα καιρό να διαβάσω βιβλίο που να με συνεπάρει, να με κάνει να μην θέλω να το αφήσω από τα χέρια μου. Η εξυπνάδα του Έβερετ διαποτίζει το κείμενο, κάνει μασάζ στα εγκεφαλικά κύτταρα, χαίρομαι που ο πολύς κόσμος στην Αμερική θα τον μάθει μέσα από αυτήν την βιβλιάρα. Κι ας πήρε τόσα χρόνια για να γίνει ευπώλητος. Ο ίδιος βέβαια δήλωσε στο Night Show with Seth Mayers πως ελπίζει να το απαγορεύσουν για να τη σπάσει στις διάφορες επιτροπές λογοκρισίας.
Κατερίνα Μαλακατέ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.