"Ο Δήμαρχος του Κάστερμπριτζ", Thomas Hardy

Δεν είχα διαβάσει ξανά Τόμας Χάρντυ –ούτε τον Τζουντ τον αφανή, αλλά αυτό θα διορθωθεί άμεσα. Ξεκίνησα τον Δήμαρχο του Κάστερμπριτζ σε μια παρόρμηση, χρειαζόμουν μια μεγάλη αφήγηση του 19^ου αιώνα για να μπω ξανά σε αναγνωστικό ρυθμό. Ο Δήμαρχος γράφτηκε και εκδόθηκε σε συνέχειες το 1886, κι έχει τυπική δομή για την εποχή, ρεαλιστικό πλαίσιο, με αρκετά ρομαντικά κατάλοιπα, έντονη δράση σε κάθε επεισόδιο, cliffhangers για να αγωνιούν οι αναγνώστες για την επόμενη εβδομάδα. Σε πολλά σημεία θυμίζει Ντίκενς, και για αρκετά χρόνια η κριτική της εποχής, τοποθετούσε τον Τόμας δίπλα στον Τσαρλς, μέχρι που αποφάσισε να τον αποκαθηλώσει και τελικά ο Χάρντυ πικραμένος σταμάτησε να γράφει. Κι είναι κρίμα. Γιατί ο Χάρντυ, που εμφανώς έχει τεράστια αφηγηματική δεινότητα, ρέπει προς το αρχαίο δράμα κι αυτό τον ξεχωρίζει.

Πρωταγωνιστής στο μυθιστόρημα ο Χέντσαρντ. Όταν ήταν πολύ νέος, περιπλανώμενος θεριστής, πούλησε μεθυσμένος τη γυναίκα και το παιδί του σε έναν ναυτικό. Είκοσι χρόνια μετά, μάνα και κόρη, η Σούζαν και η Ελίζαμπεθ Τζέιν, τον βρίσκουν εγκατεστημένο στο Κάστερμπριτζ, δήμαρχο και πάμπλουτο. Αυτός θυμάται πάντα την ύβρι που διέπραξε τότε, δεν είναι παντρεμένος και έχει δώσει όρκο να μην πιει αλκοόλ ξανά για εικοσιένα χρόνια. Παρατάει την ερωμένη του, τη Λουσέτα, και παντρεύεται ξανά τη Σούζαν για να διορθώσει το κακό που έκανε. Παράλληλα προσλαμβάνει στη δουλειά έναν νεαρό Σκωτσέζο, τον Φάρφρι, που δείχνει να τον λατρεύει.

Σύντομα η Λουσέτα θα γυρίσει στην πόλη πάμπλουτη, η Σούζαν θα πεθάνει, ο Φάρφρι από καλύτερος φίλος θα γίνει ο πιο δεινός ανταγωνιστής του. Και τότε αρχίζει η πτώση, μια πτώση με διαστάσεις αρχαίας τραγωδίας ή σεξπιρικού δράματος, ίσως μόνο ο Οιδίποδας ή ο βασιλιάς Λιρ μπορούν να συγκριθούν μαζί του. Κι αυτός, θα υπομείνει τα δεινά με την ίδια ξεροκεφαλιά, με την ίδια αυθάδεια προς τη ζωή. Θα καταλάβει λίγα, δεν έχει συνηθίσει να έχει ουσιαστικές σχέσεις με τους ανθρώπους, ακόμα κι όταν συνειδητοποιεί πόσο αγαπά την κόρη του, την Ελίζαμπεθ Τζέιν, πάλι την αδικεί. Ακόμα κι όταν γυρίζει η Λουσέτα, δεν φαίνεται να είναι πραγματικά ερωτευμένος μαζί της. Είναι ένας άνθρωπος εξουσίας. Συμβολίζει το παλιό, και στην παραγωγή και τον τρόπο που χειρίζεται τις επιχειρήσεις σιταριού. Αλλά μαθαίνει να ζει και χωρίς αυτά.

Αν και ο Χέντσαρντ πλαισιώνεται από πολύ δυνατούς χαρακτήρες, τον Φάρφρι, την Ελίζαμπεθ Τζέιν,  τη Λουσέτα, εν τούτοις είναι ο αδιαμφισβήτητος πρωταγωνιστής, πάνω του πέφτει συνεχώς η ματιά του συγγραφέα, εκείνος μας νοιάζει είτε ζει μέσα στα πλούτη είτε στην ακραία φτώχεια. Οι υπόλοιποι είναι πιο καθωσπρέπει, ακόμα κι όταν ο Φάρφρι του παίρνει εντελώς τη θέση, το κτήμα, το δημαρχιλίκι, τη γυναίκα, δεν θα γίνει ποτέ εκείνος, η δική του αναπόφευκτη πτώση δεν θα είναι τόσο εντυπωσιακή, είμαστε σίγουροι για αυτό, αν και τον αφήνουμε σε παντοδυναμία. Τελικά νικούν οι πουριτανοί, οι συντηρητικοί, αυτοί που δεν αφήνονται στα πάθη. Αυτοί πρέπει να ζήσουν και χτίσουν την επόμενη γενιά και κοινωνία.

Ο Δήμαρχος του Κάστερμπριτζ είναι ένα σπουδαίο βιβλίο. Δεν σε αφήνει να βαρεθείς στιγμή, σε βουτάει στο δράμα του, σε οδηγεί πέρα από την κάθαρση. Αυτό ξεχωρίζει τον Χάρντυ ως συγγραφέα, αν και φαίνεται πως η δομή της αρχαίας τραγωδίας τον κατευθύνει, την παραβιάζει. Η κάθαρση φαίνεται να έρχεται συνεχώς αλλά δεν έρχεται ποτέ. Η ύβρις παραμένει, γιατί ο Χέντσαρντ δεν μπορεί να αλλάξει. Η ύβρις τον κυνηγά, αλλά όχι με την απόλυτη θεϊκή έννοια, μα με την ανθρώπινη ξεροκεφαλιά. Ό,τι κι αν κάνει, παραμένει ένας «άνθρωπος με χαρακτήρα».

Ο Χάρντυ βαρυγκωμούσε τα μυθιστορήματα σε συνέχειες, θεωρούσε πως ήταν μόνο μέσα βιοπορισμού, μάλλον έβλεπε τον εαυτό του περισσότερο ως ποιητή. Στην πραγματικότητα μυθιστορήματα όπως ο Δήμαρχος του Κάστερμπριτζ καθορίζουν τα αναγνωστικά μας γούστα, διαμορφώνουν αναγνώστες, είναι αρχέτυπα. Κι ας έχουν επαναλήψεις και ασυνέχειες, πού και πού και ανακολουθίες --πραγματολογικές και στην πλοκή--, που θα έκαναν έναν σύγχρονο επιμελητή να τραβάει τα μαλλιά του. Αυτό που μετράει είναι άλλο, η γλώσσα, η ιστορία κι ο τρόπος, η πλοκή∙ όπως πάντα στη λογοτεχνία δηλαδή.

 

                                           Κατερίνα Μαλακατέ

"Ο Δήμαρχος του Κάστερμπριτζ", Τόμας Χάρντυ, μετ. Τόνια Κοβαλένκο, εκδ. Gutenberg, 2019, σελ.600