Η σχέση μου με τον Τόμας Μαν αριθμεί πολλά χρόνια. Το "Μαγικό βουνό" ήταν και παραμένει ένα από τα πιο αγαπημένα μου βιβλία όλων των εποχών. Διάβασα πρόσφατα το τελευταίο μεγάλο του βιβλίο, τον "Δρ. Φάουστους"- ομολογουμένως με αρκετό κόπο. Η γραφή του ήταν τόσο πολύπλοκη στην ώριμη ηλικία που απαιτούσε ίσως ειδικούς αναγνώστες. Ένιωσα δε πως οι περιγραφές επί εκατό σελίδες και βάλε συγκεκριμένων μουσικών ειδών ίσως και να είχαν πολυκαιρίσει το κείμενο, αφαιρούσαν και δεν πρόσθεταν στην γοητεία του.
Δεν ήθελα να μείνω με την γεύση του Φάουστους, που είναι αριστούργημα μεν, ταυτόχρονα δε σε απωθεί η σχολαστικότητά του. Για αυτό τόσο σύντομα διάβασα το Τόνιο Κρέγκερ που μου έφερε δώρο το αγαπημένο μου λεμονάκι. Η νουβέλα αυτή είναι από τα πρώτα έργα του Τόμας Μαν και για αυτό διαφέρει αρκετά από τα άλλα του. Βλέπεις όμως εν σπέρματι όλες τις ιδέες που τον απασχολούσαν ως το τέλος. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, πως όποτε τον ρωτούσαν αυτό το βιβλίο ανέφερε ως αγαπημένο του.
Ο Τόνιο Κρέγκερ είναι ένας νεαρός που δεν τον αγαπούν οι συμμαθητές του, δεν τον αγαπούν οι καθηγητές του, λέει και κάνει "ανάρμοστα" πράγματα, διαβάζει βιβλία και είναι προσκολλημένος με αγάπη βαθιά και εφηβική στον Χανς Χάνσεν, έναν όμορφο και εντελώς συνηθισμένο νεαρό, που αγαπά την ιππασία και κάνει όλα όσα πρέπει για να είναι κοινωνικά αποδεκτός. Όταν μεγαλώσει ο Τόνιο γίνεται συγγραφέας, όμως ακόμα τον απασχολεί η σύγκρουση μεταξύ του καλλιτέχνη και του αστού, νιώθει παρείσακτος. Αλλά τώρα μπαίνει στην μέση και η έπαρση του λογοτέχνη.
Όπως όλα τα βιβλία του Μαν, κι αυτό είναι μια νουβέλα ιδεών. Με πολλά αυτοβιογραφικά στοιχεία και πολλές από τις σκέψεις που θα στοιχειώσουν τον Μαν σε όλη του ζωή. Οι κρυφές ομοφυλοφιλικές του τάσεις, η αγάπη για κείνον που δεν σε αγαπά, οι σχέσεις ενός ατόμου που διαφέρει με τους υπολοίπους. Τελικά η ίδια η διαφορετικότητα. Πώς μπορείς να είσαι ο εαυτός σου όταν οι άλλοι δεν σε αποδέχονται.
"Ήταν γεγονός πως ο Τόνιο αγαπούσε τον Χανς Χάνσεν και είχε κιόλας υποφέρει πολύ εξαιτίας του. Εκείνος που αγαπάει περισσότερο είναι ο ηττημένος, εκείνος που πάντοτε υποφέρει- αυτό το απλό και σκληρό μάθημα το είχε πάρει κιόλας απ' τη ζωή η δεκατετράχρονη ψυχή του"
Από την άλλη το επαναλαμβανόμενο μοτίβο του καλλιτέχνη που βασανίζεται είναι κι εδώ το σώμα του βιβλίου. Ενός καλλιτέχνη που τα βάζει με τις λέξεις, αλλά και τους ανθρώπους και την εποχή. Στο αριστουργηματικό μεσαίο κομμάτι του βιβλίου ο Τόνιο φτασμένος πια, μιλά με την φίλη του Λισαβέττα, ζωγράφο, και αναλύει σε βάθος αυτό που πάντα του φαινόταν να τον απασχολεί, την ίδια τη φύση της καλλιτεχνικότητας.
[]Όχι, Λισαβέττα δεν τον ακολουθώ, και μάλιστα για τον μοναδικό λόγο, ότι πότε πότε είμαι σε θέση να ντρέπομαι λιγάκι για την "καλλιτεχνική μου άνοιξη". Κοιτάξτε, παίρνω συχνά γράμματα αγνώστων, επαινετικά γράμματα γεμάτα ευχαριστίες από το κοινό μου, επιστολές γεμάτες θαυμασμό συγκινημένων ανθρώπων. Διαβάζω αυτές τις επιστολές και με κυριεύει συγκίνηση μπροστά στο ζεστό, ανίσχυρο συναίσθημα που ξύπνησε η τέχνη μου, ένα είδος οίκτου με κυριεύει για την αφέλεια, την γεμάτη ενθουσιασμό, που μιλάει μέσ' απ΄' αυτές τις γραμμές και κοκκινίζω στην σκέψη ότι αυτοί οι έντιμοι άνθρωποι θ' απογοητεύονταν, αν μπορούσαν ποτέ να ρίξουν μια ματιά στα παρασκήνια, αν αντιλαμβανόταν η αθωότητά τους πως ένας τίμιος, υγιής καθωσπρέπει άνθρωπος ούτε γράφει, ούτε μιμείται, ούτε συνθέτει... Ολ' αυτά βέβαια δεν μ' εμποδίζουν να χρησιμοποιώ το θαυμασμό αυτό για την μεγαλοφυΐα μου, να ερεθίζομαι και να καλυτερεύω, να τον παίρνω πολύ στα σοβαρά, για να κατασκευάσω ένα πρόσωπο μ' αυτόν, όπως ένας πίθηκος που παίζει το μεγάλο άντρα... Αχ, μη με διακόπτετε Λισαβέττα! Σας λέω πως είμαι συχνά πεθαμένος από κούραση προσπαθώντας να παραστήσω το ανθρώπινο, χωρίς να παίρνω μέρος στα "ανθρώπινα"...[]
Ο Τόνιο Κρέγκερ μιλάει σε κάθε άνθρωπο γιατί διερευνά αυτό που μας κατατρώει: ποιοί είμαστε, είμαστε διαφορετικοί από τους άλλους, αν είμαστε τι θα κάνουμε για αυτό, θα τους αγαπήσουμε, θα τους νοσταλγήσουμε, θα γίνουμε ένα μαζί τους; Θα τους αγνοήσουμε; Θα γράψουμε για αυτούς, για μας, για την τέχνη, θα διαβάζουμε για ποιον. Πόσο διαφορετικά από τους άλλους. Πόσο ίδια.
Ο Τόμας Μαν δεν ήταν ένας απλός άνθρωπος. Κάποιοι παρεξηγούνται όταν λέω πως ήταν και είναι αμφιλεγόμενος. Ο ίδιος το ένιωθε και το ήξερε. Ταυτίζεται σχεδόν με τον Τόνιο, τον βάζει να έχει παρόμοια καταγωγή -μισός Γερμανός, μισός λατινοαμερικάνος- την ίδια σχέση με τον πατέρα και την μητέρα του, αλλά και τον κόσμο, την τέχνη, την γραφή, την πολιτική. Και γράφει έτσι μια εξαιρετικά γοητευτική νουβέλα, ένα ίσως λιγότερο αριστουργηματικό, αλλά με έναν τρόπο πολύ πιο ανθρώπινο βιβλίο από τα άλλα του.
Κατερίνα Μαλακατέ
"Τόνιο Κρέγκερ", Τόμας Μαν, μετ. Αλέξανδρος Ίσαρης, εκδ. Ύψιλον,1985, σελ. 107
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου