Με αφορμή ένα σχόλιο που έγινε σε τούτο δω το μπλογκ, θέλω να ασχοληθώ με ένα μεγάλο θέμα που αφορά την ανάγνωση. Στην κακή κριτική μου για το American Pastoral, κάποιος σχολίασε πως το βιβλίο μού έγινε ανυπόφορο γιατί δεν είμαι Αμερικανίδα. Και φυσικά το πιθανότερο είναι πως έχει δίκιο. Δεν ζω στην Αμερική και οι λεπτές αποχρώσεις της Αμερικάνικης κοινωνίας μου διαφεύγουν. Κι όχι, το να βλέπεις ταινίες δεν είναι το ίδιο με το να ζεις εκεί.
Από την άλλη σκέφτομαι πως όλοι οι συγγραφείς έχουν εθνικότητα, συγκεκριμένα βιώματα που αφορούν και τη χώρα στην οποία γεννήθηκαν και αυτή στην οποία διαμένουν, πολύ συχνά διαφορετική η μια από την άλλη. Όσο δεν είμαι Αμερικανίδα, δεν είμαι και Περουβιανή, Πορτογαλέζα, Γαλλίδα, Γιαπωνέζα (έτσι το αναφέρω τυχαία…) κι όμως βιβλία συγγραφέων ακόμα κι όταν αναφέρονται στις εν λόγω κοινωνίες, δε μου φάνηκαν βαρετά. Κι αναρωτιέμαι υπάρχουν δυο ειδών λογοτεχνίες; Αυτή που αναφέρεται στο εδώ και το τώρα τόσο καθηλωτικά που μια μη Αμερικανίδα να μην μπορεί να απολαύσει κι αυτή που αφορά το εδώ και το τώρα αλλά μπορεί να αναφέρεται και στο άλλου και το μετά ταυτόχρονα; Κι αν ναι, με ποιά στην ουσία μπορούμε να ταυτιστούμε;
Η κάθε ανάγνωση είναι διαφορετική, δε θα διαφωνήσω. Ακόμα και το ίδιο άτομο να διαβάσει ένα βιβλίο σε άλλο χρόνο, μπορεί να αποκομίσει καινούρια εντύπωση. Αλλά το θέμα του χρονικού και εθνικού υπόβαθρου μου φαίνεται πολύ περιορισμένο. Η συγγραφή δεν μπορεί να αφορά μονάχα το εδώ και το τώρα, γιατί διαφορετικά είναι κάτι πεζό και ρηχό. Δεν μπορείς να αρνηθείς το χώρο και το χρόνο σου, αλλά νομίζω πως μπορείς αν θέλεις να είναι ουσιαστικό το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα να… τα «παρακάμψεις». Έτσι, για να μπορώ εγώ μια Ελληνίδα που δεν έχει ζήσει ποτέ πουθενά αλλού, να ταυτίζομαι με ένα συγγραφέα που γράφει για Περουβιανά μπουρδέλα, με έναν τύπο που ξαναγράφει την ιστορία της πολιορκίας της Λισσαβόνας, με έναν άλλο που μου περιγράφει τις ανησυχίες ενός σύγχρονου Γιαπωνέζου. Και να μη βρίσκω τα βιβλία τους αφόρητα, το αντίθετο μάλλον.
Από την άλλη σκέφτομαι πως όλοι οι συγγραφείς έχουν εθνικότητα, συγκεκριμένα βιώματα που αφορούν και τη χώρα στην οποία γεννήθηκαν και αυτή στην οποία διαμένουν, πολύ συχνά διαφορετική η μια από την άλλη. Όσο δεν είμαι Αμερικανίδα, δεν είμαι και Περουβιανή, Πορτογαλέζα, Γαλλίδα, Γιαπωνέζα (έτσι το αναφέρω τυχαία…) κι όμως βιβλία συγγραφέων ακόμα κι όταν αναφέρονται στις εν λόγω κοινωνίες, δε μου φάνηκαν βαρετά. Κι αναρωτιέμαι υπάρχουν δυο ειδών λογοτεχνίες; Αυτή που αναφέρεται στο εδώ και το τώρα τόσο καθηλωτικά που μια μη Αμερικανίδα να μην μπορεί να απολαύσει κι αυτή που αφορά το εδώ και το τώρα αλλά μπορεί να αναφέρεται και στο άλλου και το μετά ταυτόχρονα; Κι αν ναι, με ποιά στην ουσία μπορούμε να ταυτιστούμε;
Η κάθε ανάγνωση είναι διαφορετική, δε θα διαφωνήσω. Ακόμα και το ίδιο άτομο να διαβάσει ένα βιβλίο σε άλλο χρόνο, μπορεί να αποκομίσει καινούρια εντύπωση. Αλλά το θέμα του χρονικού και εθνικού υπόβαθρου μου φαίνεται πολύ περιορισμένο. Η συγγραφή δεν μπορεί να αφορά μονάχα το εδώ και το τώρα, γιατί διαφορετικά είναι κάτι πεζό και ρηχό. Δεν μπορείς να αρνηθείς το χώρο και το χρόνο σου, αλλά νομίζω πως μπορείς αν θέλεις να είναι ουσιαστικό το καλλιτεχνικό αποτέλεσμα να… τα «παρακάμψεις». Έτσι, για να μπορώ εγώ μια Ελληνίδα που δεν έχει ζήσει ποτέ πουθενά αλλού, να ταυτίζομαι με ένα συγγραφέα που γράφει για Περουβιανά μπουρδέλα, με έναν τύπο που ξαναγράφει την ιστορία της πολιορκίας της Λισσαβόνας, με έναν άλλο που μου περιγράφει τις ανησυχίες ενός σύγχρονου Γιαπωνέζου. Και να μη βρίσκω τα βιβλία τους αφόρητα, το αντίθετο μάλλον.
Oι κριτικές σου είναι καλές και οπωσδήποτε πολύ καλύτερες από τις κατευθυνόμενες...
ΑπάντησηΔιαγραφήΜη δίνεις σημασία, συνέχισε.
Εννοείται πως σχολιάζουμε τα βιβλία ως Έλληνες αναγνώστες. Στο κάτω κάτω δεν μοιράζουμε βραβεία για να φοβόμαστε μην αδικήσουμε κανέναν. Βέβαια και μόνο που διαβάζουμε ένα συγγραφέα σε άλλο χρόνο και τόπο απ΄ όταν έγραψε το βιβλίο ίσως να τον αδικούμε... αλλά αν ένα από τα πιο σημαντικά κριτήριά μας είναι η διαχρονικότητα τότε αυτό πρέπει να το παρακάμψουμε. Αυτό που με ανησυχεί είναι ότι όταν διαβάζουμε από μετάφραση τότε ενδέχεται να αδικήσουμε πολύ ένα συγγραφέα, ακόμα κι αν η μετάφραση είναι καλή. Έχω διαβάσει Παπαδιαμάντη στα γαλλικά που δεν είχε καμία σχέση με Παπαδιαμάντη... Κι όχι μόνον αυτό αλλά πολλές φορές που διαβάζω ένα κείμενο απ' ευθείας από το πρωτότυπο μου διαφεύγουν ένα σωρό πράγματα καθώς δεν είμαι native speaker. Αλλά δυστυχώς τι να κάνουμε... c' est la vie!
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο θέμα της γλώσσας είναι φυσικά άλυτο, το έθεσες πολύ σωστά. Το συγκεκριμένο βιβλίο το διάβασα στα Αγγλικά και αυτό ήταν μέρος του σχολίου, ό,τι ίσως κάτι δεν κατάλαβα..... Αλλά έχω κι εγώ την αίσθηση πως με τις μεταφράσεις πολλές φορές αφήνεσαι στα χέρια του μεταφραστή κι όχι του συγγραφέα.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑπό την άλλη τα γαλλικά και τα γερμανικά μου δεν είναι σε επίπεδο τέτοιο που να μου επιτρέπουν να απολαύσω κάτι λογοτεχνικά οπότε ποτέ δε διαβάζω σε αυτές τις γλώσσες. Έχω δηλαδή περίπου μια αίσθηση ως που με...παίρνει.