17/12/12

"Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο- τόμος Ι", Marcel Proust




Μου φαίνεται κάπως περίεργο να μιλήσω για ένα τόσο μεγάλο έργο όπως το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο», μιας και μόλις τελείωσα τον πρώτο τόμο που επιγράφεται «Από τη μεριά του Σουάν». Τί θα μπορούσα να προσθέσω άραγε στις κριτικές για τον Προυστ∙ φαντάζομαι τίποτα. Από την άλλη ήταν τόσο έντονα τα συναισθήματά μου που θα ήταν άδικο να μην αναφέρω καν την ανάγνωση, θα ήταν σα να την έκρυβα από τον ίδιο μου τον εαυτό, να την απαρνιόμουν. Ξέρω με σιγουριά πως τον τόμο κάποτε θα τον ξαναδιαβάσω – φαντάζομαι όταν και κάποτε τελειώσω και τους υπόλοιπους- ή ίσως και νωρίτερα.

            Αφηγητής είναι πιθανότατα ο ίδιος ο συγγραφέας, κάποια από τις εκφάνσεις του καλύτερα, μια περσόνα που θέλει να γράψει ένα βιβλίο σαν το "Αναζητώντας", που είναι αλλά δεν είναι ο Προυστ, και τα πρόσωπα είναι και δεν είναι ο δικός του περίγυρος. Το πρώτο πρόσωπο δημιουργεί την ψευδαίσθηση της οικειότητας, που χάνεται στο δεύτερο μέρος κι έπειτα ξαναβρίσκεται μόνο μια μακρινή της ανάμνηση στο τρίτο.

       Στο πρώτο κομμάτι μας αφηγείται το πώς περνούσε ως παιδί στην εξοχική κατοικία της οικογένειας του στο Κομπραί, μας μιλά για την προσκόλληση στη μητέρα του και το πόσο αποζητούσε το βραδινό αποχαιρετιστήριο φιλί της που κάποτε κάποτε το έχανε γιατί τους επισκεπτόταν ο κύριος Σουάν. Κι έπειτα με αφορμή μια μνήμη που ξύπνησε γιατί βούτηξε ένα γλύκισμα σε ένα τίλιο, μας μιλά για την θεία του Λεονί, μια γυναίκα που επέλεξε να μην ξαναβγεί από το δωμάτιο της και την πιστή της υπηρέτρια Φρανσουάζ. Η πασίγνωστη πρώτη φράση "Για χρόνια πλάγιαζα νωρίς" ήδη οδηγεί σε μια ταύτιση, σε βάζει σε ένα οικείο περιβάλλον, κι ας είναι οι τρόποι της Γαλλικής κοινωνίας των αρχών του περασμένου αιώνα κάπως παλιακοί.

            Στο δεύτερο μέρος παρακολουθούμε τον κύριο Σουάν στον έρωτα του για μια γυναίκα ολίγον παρδαλή, την Οντέτ, που συχνάζει στο σαλόνι των Βεντυρέν που είναι πολύ κατώτερο του επιπέδου του, κι όμως αυτός αποζητά απεγνωσμένα την συντροφιά τους, γιατί ο έρωτάς του είναι στηριγμένος σε ένα κράμα από ζήλια, αποστροφή και επιθυμία.

            Στο τρίτο μέρος, και για μένα δυσκολότερο στην ανάγνωση, ο αφηγητής δεν είναι πια παιδί και μας αφηγείται τη σχέση του με την Ζιλμπερτίν Σουάν, την κόρη του Σουάν και της Οντέτ.

            Αν και φαινομενικά το βιβλίο αποτελείται από αναμνήσεις ατάκτως ερριμένες, διεξοδικά αναλυμένες και πιθανώς άσχετες μεταξύ τους, η δύναμη της αφήγησης είναι τέτοια που σε βάζει απευθείας στην κάθε ιστορία, σε κάνει μέτοχο της κάθε πράξης. Η γραφή είναι συναρπαστική, υποβάλλει έναν σχετικά αργό ρυθμό ανάγνωσης, συχνά είναι αδύνατο να διαβάσει κανείς πάνω από είκοσι, τριάντα σελίδες γιατί εκεί που είναι γλυκά αποκοιμισμένος με τις λεπτομέρειες της κοσμικής ζωής στο Παρίσι του προσφέρεται αναπάντεχα, ίσως και στην ίδια πρόταση ένα κομμάτι από τη σοφία της ζωής.

            Δεν ξέρω αν θα χαρακτήριζα τον «Αναζητώντας τον καινούργιο χρόνο»  μοντέρνο, έχει πολλά κοινά με τα κλασικά ρεαλιστικά μυθιστορήματα του 19ου αιώνα, αλλά ταυτόχρονα το διέπει μια πνοή σύγχρονη, διαφορετική ∙ πηδά στον συμβολισμό με χαρακτηριστική ευκολία, αποδομεί τον χρόνο - που κάποτε συστέλλεται κι άλλοτε διαστέλλεται μέσα στις λεπτομέρειες με άνεση. Ο Προυστ δε διστάζει να μιλήσει για σχέσεις λεσβιακές ( ο ίδιος ήταν ομοφυλόφιλος χωρίς να το λέει), να μιλήσει για κοκότες σα να ήταν κυρίες, και για κυρίες σα να ήταν αγίες, να δώσει το πλαίσιο της ζωής του σα μια ιστορία που θα μπορούσε να ειπωθεί, ενώ κανείς άλλος δεν θα τολμούσε να το κάνει, θα έμοιαζε με αδιάφορο προσωπικό ημερολόγιο. Αν και οι υπόλοιπες σελίδες είναι το ίδιο δυνατές, υποψιάζομαι πως η ρήση πως "έργα σαν το "Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο" περιόρισαν αισθητά τα όρια του ανείπωτου" δεν απέχει πολύ από την πραγματικότητα.

         
"Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο- Ι - Από τη μεριά του Σουάν", Μαρσέλ Προυστ, μετ. Παύλος Ζάννας, εκδ. Εστία, 2009, σελ. 445. 
         

15 σχόλια:

  1. Ανώνυμος17/12/12, 3:25 μ.μ.

    Αρχίσατε και, ως γνωστόν, "Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός".
    Για μένα το "Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο" είναι από τα ωραιότερα βιβλία της ζωής μου, (οι τρεις πρώτοι τόμοι τουλάχιστον, που έχω διαβάσει). Νομίζω ότι το μυστικό είναι να πάει κανείς αμέσως, όσο είναι ζεστός, στον επόμενο τόμο, για να μη χάνει την επαφή του με τη γοητευτική ατμόσφαιρα του Προυστ.

    κ.κ.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Λέτε, ε; Έχω ένα θέμα, δεν έχω τον δεύτερο τόμο, δεν υπολόγιζα να τον διαβάσω τον Προυστ τόσο σύντομα, τον αγόρασα για να τον "μαζεύω", αλλά με ξεμυάλισε...

      Διαγραφή
  2. Τάκης Πετρόπουλος17/12/12, 7:40 μ.μ.

    Η μεγάλη κοιλιά γίνεται στη μεριά του Γκερμάντ όπου περιγράφονται με εξαντλητικό τρόπο μια σειρά από δεξιώσεις και τα Σόδομα και Γόμορρα που αν εξαιρέσεις το του πράγματος δεν πήρα σχεδόν τίποτα.

    ο Ίσκιος των Ανθισμένων Κοριτσιών με τις διακοπές στο Κομπραί τότε που ο Μαρσέλ αρχίζει να καταλαβαίνει αλλά αρνείται να αποδεχθεί προτιμώντας να βυθίζεται στο όνειρο του έρωτα (Αλμπερτίν) και της τέχνης (Ελστίρ- θα βρείς περιγραφή ενός πίνακα που απεικονίζει μιά παραλία όπου τη θέση της θάλασσας έχει πάρει η στεριά και το αντίστροφο!)

    Η Φυλακισμένη που δείχνει πια τον ώριμο βασανιστικό ψυχαναγκαστικό έρωτα που διαλύει κυριολεκτικά την Αλμπερτίν αλλά και τον αφηγητή

    Η δραπέτισσα (κακομεταφρασμένη σε βαθμό ασυναρτησίας η έκδοση του Ζαχαρόπουλου) με την κάθαρση στην Βενετία και την ανάλυση του έρωτά του σε βαθμό εξάντλησης

    Και το υπέροχο φινάλε που σε περιμένει μια αναπάντεχη αποκάλυψη το μεγάλο κατώρθωμα του Προυστ.Η ξανακερδισμένη ζωή μέσα από την αναπαράστασή της. Μιά αναπαράσταση όμως περασμένη από τα φίλτρα της τέχνης

    Μην το αφήσεις όσο είσαι ζεστή. Προσωπικά είχα διαβάσει μέχρι τη μεριά του Γκερμάντ την δεκαετία του 80 και ξεκινώντας πάλι από την αρχή το διάβασα όλο από τον Μάρτη μέχρι τον Μάη φέτος

    Συγγνώμη για τη φλυαρία

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Η αλήθεια είναι πως δεν είσαι ο μόνος που λέει πως γίνεται κοιλιά σε κάποιους τόμους. Δεν ξέρω αν θα τον συνεχίσω άμεσα, αν και τώρα με βάλατε στα αίματα.

      Διαγραφή
  3. Το τι μπορεί να προσθέσει κανείς για το κλασικό βιβλίο με απασχολεί και μένα κάθε φορά που προχωρώ σε ανάλογη ανάρτηση. Ωστόσο, έχει τόσο ενδιαφέρον πάντα να ζυγίζεις τα συναισθήματά σου απέναντι σε κάτι τόσο ευρέως γνωστό...όσο για το βιβλίο το ίδιο ξέρεις ότι δε μπορώ να πω τίποτε, τουλάχιστον όχι μέχρι να αποφασίσω να το αρχίσω.

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Ο δαίμων του blogger σε θεωρεί spammer, ποιόν βομβαρδίζεις καλή μου; Χωρίς πλάκα, το σχόλιο το μάζεψα από τα ανεπιθύμητα, δεν ξέρω γιατί.

      Πάντως τσάμπα τον φοβάσαι τον Προυστ, εσύ που ήσουν ατρόμητη σε τόσα άλλα κλασικά βιβλία, θα έρθει η ώρα του...

      Διαγραφή
    2. Spammer;; δεν έχω ιδέα...πιθανώς είναι τα γνωστά ακατανόητα τερτίπια του κυβερνοχώρου: μηνύματα διαγράφονται μόνα τους κλπ.

      Διαγραφή
  4. «ατάκτως ερριμένες,» ;;;;
    Όταν με το καλό θα πας στον Ξανακερδισμένο Χρόνο (πέθανε ο Ζάννας εν τω μεταξύ και δεν τέλειωσε τη μετάφραση) θα αποκαλυφθεί το μεγαλείο της σύνθεσης. Όπως πιο πριν όταν θα αποκαλυφθούν πως οι δυο αντίθετες βόλτες του Κομπραί, η μεριά του Σουαν και των Γκερμάντ ενώνονταν..

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Μη μου θίγεσαι Δάφνη μου, ξέρω την εμμονή σου με το Αναζητώντας, έναν τόμο από τους 7 διάβασα και μάλιστα για πρώτη φορά, δεν είμαι ακριβώς εξπέρ. Εξάλλου είπα "φαινομενικά" :-)

      Διαγραφή
  5. Μα αυτή είναι και η ουσία νομίζω, ότι τοποθετεί τους ήρωες του μέσα σε διαφορετικά σημεία στο χρόνο για να κατανοήσουμε την αλλαγή που επέρχεται. Οι λεπτομέρειες κάποιων αφηγήσεων είναι οι ξεχωριστές ματιές του ίδιου του Προυστ πάλι μέσα στην πορεία του χρόνου. Είναι ένας ύμνος στη δυνατότητα των ανθρώπων για αλλαγή αλλά και στην υποκειμενικότητα και την προσωπική αυταξία του καθενός/καθεμιάς. Όλοι οι άνθρωποι είναι άξιοι σεβασμού, ακόμα και η Φρανσουάζ η "αμόρφωτη" η οποία όμως του είναι απαραίτητη ακόμα και η Οντέντ μια κοκότα που κατάφερε να αλλάξει τη ζωή του Σουάν ενός ανθρώπου που άρχισε να βλέπει την ουσία των πραγμάτων, την αξία της μουσικής και των πινάκων του μόνο αφότου τη γνώρισε.

    Μήπως έχει κανείς υπόψη ποιοι εκδοτικοί οίκοι έχουν εκδόσει το βιβλίο και στα γαλλικά ακόμη;;;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
    Απαντήσεις
    1. Για τα Γαλλικά δεν ξέρω. Εδώ έχουμε 2 εκδόσεις, της Εστίας όπου λείπει ο τελευταίος τόμος και από τον Ηριδανό.

      Διαγραφή
  6. Σκέφτομαι να αρχίσω να διαβάζω τον 1ο τόμο. Θέλω να ρωτήσω όμως,κάθε τόμος ειναι αυτοτελής ή για παράδειγμα ο 2ος αποτελεί προέκταση του 1ου;

    ΑπάντησηΔιαγραφή
  7. Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.

    ΑπάντησηΔιαγραφή