"Ρετροσπεκτίβα", Abraham Yehoshua

Σε αντίθεση με την πολυαγαπημένη μου Βιβή της Λέσχης Ανάγνωσης Degas άργησα να συνειδητοποιήσω την αξία της «Ρετροσπεκτίβας» του Αβραάμ Γεοσούα. Για να γίνω σαφής, όσο το διάβαζα, ειδικά στο πρώτο μέρος, το βαρυγκώμησα αρκετά. Μου φάνηκε πως τράβηξαν σε μάκρος οι περιγραφές, πως σε ένα βαθμό ο Γεοσούα με εκμεταλλεύτηκε με τον τρόπο που κάνουν πολλοί αναγνωρισμένοι συγγραφείς, παραδόθηκε σε έναν αργόσυρτο ρυθμό γνωρίζοντας πως λόγω της φήμης του ο συστηματικός αναγνώστης δεν θα παρατήσει βιβλίο του τόσο εύκολα.

Τώρα πια, που από την ανάγνωση είμαι ήδη κοντά μήνα μακριά, νιώθω πως πρόκειται για ένα σπουδαίο μυθιστόρημα, με κάποιες άτυχες στιγμές ανιαρών περιγραφών που χρειάζονταν και δεν χρειάζονταν στην τόση τους λεπτομέρεια. Μιλάμε όμως για ένα ψυχογράφημα δομημένο στην εντέλεια, ενός ανθρώπου που και δικά του τραύματα φέρει πολλά αλλά προέρχεται και από μια χώρα νεόκοπη και βαθιά τραυματισμένη ποικιλοτρόπως, όπως το Ισραήλ.

Ο Γιαΐρ Μόζες είναι ένας καταξιωμένος ισραηλινός σκηνοθέτης μεγάλος σε ηλικίας που δέχεται να συμμετάσχει μαζί με την Ρουθ την γερασμένη πια μούσα του σε μια ρεπτροσπεκτίβα για το έργο του στο Σαντιάγο ντε Κομποστέλα. Στην μικρή αυτή και βαθιά καθολική πόλη θα συνειδητοποιήσει πως η αναδρομή αφορά τις πολύ πρώιμες ταινίες του, συγκεκριμένα τις ταινίες που είχε φτιάξει με τον πρώτο του σεναριογράφο, Τριγκάνο, έναν εμπνευσμένο σουρεαλιστή τύπο που ήταν ο πρώτος και πραγματικό έρωτας της Ρουθ. Παλεύοντας να θυμηθεί τις ταινίες, να κατανοήσει γιατί αυτές και όχι άλλες, κάνει μια αναδρομή στο ίδιο το παρελθόν του, στην καλλιτεχνική και προσωπική του διαδρομή.

Στο ξενοδοχείο που μένουν με την Ρουθ έχει έναν μικρό πίνακα που απεικονίζει μια πρωτότυπη σκηνή, την Ρωμαϊκή ευσπλαχνία, όπου μια νεαρή γυναίκα με γυμνό στήθος θηλάζει ένα γέρο αλυσοδεμένο άντρα. Ο πίνακας μοιάζει πολύ με την σκηνή για την οποία μάλωσαν εκείνος, η Ρουθ και ο Τριγκάνο και δεν ξαναβρέθηκαν ποτέ. Κι όλο το σκηνικό μοιάζει φορτισμένο με το παρελθόν.

Η περιγραφή της κάθε ταινίας χωριστά είναι που αφαιρεί από το βιβλίο την ζωντάνια του, αλλά που οδηγεί και την πλοκή παραπέρα στην ίδια την ζωή του σκηνοθέτη, τον κάνει να συνειδητοποιήσει τι συμβαίνει γύρω του. Γυρνώντας στο Ισραήλ θα προσπαθήσει να επισκεφτεί ξανά τα μέρη των γυρισμάτων αυτών των πρώιμων ταινιών και τελικά το βιβλίο θα φτάσει σε ένα προβλέψιμο αλλά τόσο καλοδουλεμένο φινάλε που θα αφήσει γλυκόπικρη γεύση στο στόμα.

Θα ήταν ψέμα να πω πως απόλαυσα την ανάγνωση της Ρετροσπεκτίβας. Όμως όσο ο καιρός περνά συνειδητοποιώ πως πρόκειται για ένα καλοδουλεμένο βιβλίο, από αυτά που όλα τα επιμέρους στοιχεία, οι εγκιβωτισμένες ιστορίες, οι σκηνές, οδηγούν κάπου. Ο Γεοσούα δεν φοβάται να περιγράψει την κατάσταση στο Ισραήλ που είναι συνεχώς σε πόλεμο, όμως δεν παίρνει ουσιαστική θέση. Ο ήρωας του φρονώ πως έχει κάτι από τον βασανισμό της χώρας, τον άλλοτε και τον τωρινό, είναι άδικος και αδικημένος, όπως και το ίδιο το Ισραήλ και ενσαρκώνει με ενάργεια έναν άθεο καλλιτέχνη που ψάχνει να βρει απάντηση στο βασικό ερώτημα, αν και κατά πόσον η τέχνη και η ζωή εξαρτώνται η μια από την άλλη, αλληλοσυμπληρώνονται, είναι τελικά εκφάνσεις του ίδιου πράγματος.

«Ρετροσπεκτίβα», Αβραάμ Γεοσούα, μετ. Μάγκυ Κοέν, εκδ. Πόλις, 2014, σελ.569