«Ο αχός της εποχής», Julian Barnes

Ομολογώ πως τελείωσα τον Αχό της εποχής του Τζούλιαν Μπαρνς με την δεύτερη φορά, την πρώτη τον παράτησα κάπoυ στη μέση, ενοχλημένη από την αποστασιοποίησή του, από την άρνησή του να χαρίσει στον ήρωα του, έναν από τους σημαντικότερους συνθέτες του 20ου αιώνα, υπόσταση και μορφή. 

Την δεύτερη φορά, περισσότερο συμφιλιωμένη με την κατάσταση, τελείωσα το βιβλίο σχετικά γρήγορα. Παρ’ όλα αυτά έμεινα με μάλλον πικρή γεύση, σαν κάτι να έλειπε. Ή να περίσσευε. Περίσσευε το Βρετανικό φλέγμα και έλειπε η Ρωσική ψυχή. Εκεί κατέληξα. Ο συγγραφέας, αν και θεωρητικά στην τριτοπρόσωπη αφήγησή του βλέπει τα πάντα από την πλευρά του ίδιου του συνθέτη, στην πράξη κράτησε για αφηγητή τον εαυτό του. Αυτό με ξένισε και τελικά με οδήγησε μακριά από το βιβλίο. 

Ο ίδιος ο Σοστακόβιτς είναι έτσι κι αλλιώς μια αντιφατική προσωπικότητα. Σπουδαίος μουσικός, με εκρηκτικές συνθέσεις, ήταν από τους λίγους που δεν αντιτάχτηκε στο Σοβιετικό καθεστώς, υπέμεινε τους εξευτελισμούς, υπέγραψε κείμενα που γράφονταν από άλλους για αυτόν, δεν θέλησε ούτε να πάει κόντρα ούτε να φύγει στην Δύση. Διχασμένος ανάμεσα στο «ηθικά σωστό» και την επιβίωση, συνεργάστηκε με το καθεστώς, πάντα ανάμεσα στα πιστεύω και το συμφέρον του. 

Το καθεστώς, παρ’ όλα αυτά, τρεις φορές προσπάθησε να τον κυνηγήσει. Την πρώτη και πιο θεαματική με επιστολή του ίδιου του Στάλιν στην Πράβδα (τα συντακτικά λάθη του ανώνυμου κειμένου δεν άφηναν αμφιβολία πως ο συντάκτης του ήταν αυτός που κανένας δεν θα τολμούσε να διορθώσει) όπου η όπερα του Σοστακόβιτς «Η λαίδη Μακβέθ του Μτσενσκ», κατακεραυνώνεται ως φορμαλιστική. 

Το βιβλίο μας μιλάει για τον δημιουργικό αναβρασμό, τον φόβο, την υποταγή στην εξουσία. Για έναν άνθρωπο που καταλήγει να μισεί τον εαυτό του για την δειλία του, αλλά παρ’ όλα αυτά δέχεται τις τιμές και τα βραβεία με ευχαρίστηση. Το καθεστώς, αυτό που σκότωνε και έστελνε τους καλλιτέχνες για ψύλλου πήδημα στα γκούλαγκ, αντιμετωπίζεται με ένα ξηρό, βρετανικό χιούμορ, που εμένα προσωπικά μου φάνηκε ανούσιο.

Ο Σοστακόβιτς είναι αναμφισβήτητα ένα από εκείνα τα πρόσωπα που επιβίωσε από τον θόρυβο της εποχής, τον σκεφτόμαστε εκτός χρονικού πλαισίου, ακούμε την μουσική του δίχως δεύτερες σκέψεις. Δεν ακούς Σοστακόβιτς και σκέφτεσαι ο "πουλημένος δειλός", τον ακούς και αναριγείς. Αυτό απέτυχε να μεταφέρει ο Μπαρνς, αν και είμαι σίγουρη πως ήταν η πρόθεσή του. Στην προσπάθεια του πάντως να εξιλεώσει με κάποιον τρόπο τον Σοστακόβιτς για την μάλλον παθητική στάση του, τον μετέτρεψε άθελα του σε ανθρωπάκι. 

                                                                                    Κατερίνα Μαλακατέ

«Ο αχός της εποχής», Τζούλιαν Μπαρνς, μετ. Θωμάς Σκάσσης, εκδ. Μεταίχμιο, 2016, σελ. 231

Υ.Γ. 42 Η μετάφραση του τίτλου στα ελληνικά, το πομπώδες «Ο αχός της εποχής» στην θέση του μάλλον to the point και κατά πολύ απλούστερου « The noise of time», δεν μου άρεσε.