"Ο Μεσάζων", L.P. Hartley

 

The past is a foreign country, they do things differently there.

 

«Το παρελθόν είναι μια ξένη χώρα: τα κάνουν όλα διαφορετικά εκεί». Αυτή είναι η πασίγνωστη αρχή του «Μεσάζοντα», που ξέρουν οι περισσότεροι βιβλιόφιλοι, αν και αμφιβάλλω αν θυμούνται από ποιο βιβλίο προέρχεται. Ούτε η ομώνυμη ταινία του 1971 του Τζόζεφ Λόουζι με πρωταγωνιστές την Τζούλι Κρίστυ και τον Άλαν Μπέιτς (και τον Χάρολντ Πίντερ στη διασκευή του σεναρίου) είμαι σίγουρη πως θυμίζει κάτι σε όλους μας —σε εμένα τίποτα. Νομίζω πως ξεκίνησα να διαβάζω το βιβλίο μόλις βγήκε στα ελληνικά, ακριβώς για αυτό, τη φαντασία μου την τσίγκλισε το "χαμένο αριστούργημα" κι "ο κριτικός, που έγινε μετά τα πενήντα του συγγραφέας". 

Πρόκειται για μυθιστόρημα εξαιρετικής ομορφιάς, κεντημένο στη γλώσσα και την πλοκή (στα καθ’ ημάς και με μια εξαιρετική μετάφραση από την Τόνια Κοβαλένκο) που χειρίζεται το θέμα της μνήμης, της παιδικής αθωότητας, της ταυτότητας, της σεξουαλικότητας, της κοινωνικής δομής και των τάξεων με βρετανικό φλέγμα, μια δόση πικρίας με χιούμορ.

Ο νεαρός Λίο Κόλστον θα γίνει δεκατριών χρονών αυτό το καλοκαίρι, και φιλοξενείται στην έπαυλη του συμμαθητή του Μάρκους στο Νόρφλοκ. Εκεί, όλοι είναι ανώτερης τάξης, ενώ ο ίδιος δεν είναι, αν και το κρύβει καλά και δεν το καταλαβαίνει καν η οικοδέσποινα. Εκεί, θα γνωρίσει την πανέμορφη εικοσάχρονη Μάριαν, την αδελφή του Μάρκους, που θα τον βγάλει από τη δύσκολη θέση –είναι ντυμένος με ένα βαρύ κοστούμι και δυσφορεί μες στη ζέστη— και θα του αγοράσει ένα καταπράσινο. Η Μάριαν θα του ζητήσει μια χάρη, να πηγαίνει σημειώματα στον γόη αγρότη του διπλανού χωριατόσπιτου, τον Τεντ Μπέρτζες, παρ’ όλο που όλοι ξέρουν πως προορίζεται να παντρευτεί τον ένατο υποκόμη Χιού Τρίμινχαμ, έναν τριαντάχρονο βετεράνο του πολέμου που μοιάζει με τον θεό Ιανό, το μισό του πρόσωπο είναι φυσιολογικό, στο άλλο μισό όμως έχει έναν φρικαλέο τραυματισμό.

Ο Λίο δεν ξέρει καλά τον κόσμο, ούτε αυτού του κοινωνικού στάτους, ούτε και του έρωτα. Φαντάζεται κάποια πράγματα αλλά δεν μπορεί να διανοηθεί τι ακριβώς κάνουν η Μάριαν και ο Τεντ. Κι όταν το ανακαλύψει θα είναι βαρύ το τίμημα. Το μυθιστόρημα χειρίζεται μια ερωτική ιστορία, η Μαριάν προτιμά τον εύρωστο Τεντ  «που δείχνει πιο πολύ ο εαυτός του όσο λιγότερα ρούχα φοράει», από τον άσχημα τραυματισμένο Χιου, σε μια ιστορία που θυμίζει τον "Εραστή της Λαίδης Τσάτερλι", δίχως τις σεξουαλικές σκηνές. Όμως κυρίως μας μιλά για τον νεαρό Λίο, για το πώς το παρελθόν, ορίζει ένα παρόν που αλλάζει στις αρχές του 1900, και γίνεται τελείως διαφορετικό όσο προχωράει ο αιώνας. Για αυτό εξάλλου στον πρόλογο και στον επίλογο αφηγείται ο εξηνταπεντάχρονος Λίο, που σημαδεύτηκε για πάντα από αυτήν την ιστορία των δεκατριών του χρόνων και ανακαλεί σιγά σιγά τις λεπτομέρειες της, που για χρόνια είχε καταχωνιάσει στη μνήμη του.

Τα λέει όλα η εναρκτήρια φράση. Η μνήμη είναι το θέμα∙ και η ταυτότητα. Αλλά και η έλξη που νιώθει το σώμα για ένα άλλο σώμα, κι η αμηχανία που νιώθει όποιος μεγαλωμένος στο μεταίχμιο των εποχών, δεν μπορεί να ξεχωρίσει τι είναι σημαντικό: ο τύπος ή το συναίσθημα. Ο Χάρτλεϊ έγραψε ένα βιβλίο που το βάσισε συστηματικά σε αυτοβιογραφικά στοιχεία, κι εκείνος όταν ήταν δεκατριών πήγε επίσκεψη σε έναν φίλο. Κι εκείνος ήταν έτσι μετέωρος, και αμήχανος ως άνθρωπος. Κι επειδή με βάση μια μάλλον μελό ιστορία, κατάφερε να γράψει ένα τόσο σημαντικό βιβλίο, η απόλαυση της ανάγνωσης γίνεται μεγαλύτερη.   

 

                Κατερίνα Μαλακατέ

 

"Ο Μεσάζων", Λ.Π. Χάρτλεϊ, μετ. Τόνια Κοβαλένκο, εκδ. Καστανιώτη, 2020, σ. 420