"Ιερουσαλήμ", Gonçalo M. Tavares

Βιβλίο που απαιτεί την προσοχή σου όσο το διαβάζεις και δυσκολεύει την ταύτιση με τους ήρωες του, η «Ιερουσαλήμ», είναι ένα γενναίο μυθιστόρημα. Ο Ταβάρες έγραψε αυτό το κείμενο μόλις στα 35 του χρόνια, τόλμησε να αποδομήσει τον χρόνο, τον χώρο, τους χαρακτήρες, να στηριχτεί σε ήρωες απεχθείς, να γράψει συμβολικά, να ασχοληθεί με την τρέλα και την φρίκη των ομαδικών βασανιστηρίων και με κάποιο μαγικό τρόπο να μπλέξει το ένα με το άλλο, το πρώτο πολύ προσωπικό και το δεύτερο προσωπικό και συλλογικό μαζί.

Ο Τεοντόρ Μπούσμπεκ είναι ένας ψυχίατρος με σοβαρό ερευνητικό έργο που παντρεύεται μια νεαρή ψυχασθενή του, την Μύλια. Κάποια χρόνια μετά η Μύλια βρίσκεται σε ένα πανάκριβο άσυλο, εντελώς εκτός καταλογισμού, κάνει έρωτα με έναν άλλο τρελό, τον Έρνστ και μένει έγκυος. Ο Τέοντορ την κλείνει στην απομόνωση, κάνει αίτηση διαζυγίου και κρατά το παιδί να το μεγαλώσει αυτός. Ο παιδί, ο Κάας, είναι ανάπηρο.

Ένα βράδυ δώδεκα χρόνια μετά, η Μύλια, ο Έρνστ, ο Τέοντορ, ο Κάας, μια πόρνη η Χάνα, και ο οπλισμένος νταβατζής της Χίνερκ, θα βρεθούν όλοι στους ίδιους δρόμους. Για να αποδώσουν δικαιοσύνη;, Να ασκήσουν βία; Ή απλά να ζήσουν. Και να πεθάνουν.

Η αποσπασματικότητα κάνει την φρίκη λιγότερο χειροπιαστή. Από την άλλη σε αφήνει να ψυχανεμιστείς μόνο ποιος είναι ο καλός και ποιος ο κακός, σε βυθίζει σε μια ονειρική ατμόσφαιρα, από όπου μπορείς κάλλιστα να αποσυνδεθείς. Όμως δεν μπορείς. Γιατί αναγκαστικά πρέπει να πάρεις θέση.

Η έρευνα του Τέοντορ πάνω στα κρεματόρια, την ψυχολογία του πλήθους, την σχέση με την ανεργία και τα θεία, περιπλέκει την πλοκή, την κάνει βασανιστική.

«Σε οποιοδήποτε μέρος και οποιαδήποτε στιγμή μπορείς να ακούσεις την κραυγή: Βασανιστήριο. Σε καλούν.

Μπορεί να σε προορίζουν για να βασανίσεις ή να βασανιστείς. Δεν είναι απαραίτητο να έσφαλες. Μπορεί να σε επιλέξουν τυχαία για να υποφέρεις.

Όταν σου λένε: Βασανιστήριο, δεν ξέρεις αν σε καλούν για να βασανίσεις ή να βασανιστείς.»

Το κείμενο θέτει ερωτήματα για την ανθρώπινη ψυχή, την Ιστορία και την Ιατρική. Και μετά για την τρέλα, τον χειρισμό της από τους ψυχιάτρους, τις χαμένες ζωές. Για τον εγκλεισμό. Για το ποιοι πρέπει να είναι έγκλειστοι και ποιοι όχι. Για την πατρότητα και την συντροφικότητα με έναν τρόπο αλλόκοτο. Δεν σε αφήνει ποτέ να πιστέψεις πως ξέρεις ποιος ή τι θα μιλά στο επόμενο κεφάλαιο. Αν με ρωτήσεις αν απόλαυσα την «Ιερουσαλήμ» θα απαντήσω κατηγορηματικά «Όχι». Κι αυτό είναι το μεγαλύτερό της λογοτεχνικό πλεονέκτημα.

«Ιερουσαλήμ», Γκονσάλο Μ. Ταβάρες, μετ. Αθηνά Ψύλλια, εκδ. Καστανιώτη, 2011, σελ. 179