"Οικογενειακά μυστικά", Serge Tisseron

Κάνω σπάνια αναρτήσεις για βιβλία non-fiction- όχι γιατί δεν διαβάζω τέτοια, απλά γιατί νιώθω τελείως αναρμόδια να κρίνω. Μέχρι πριν από περίπου έναν χρόνο ο,τι δεν είχε την ετικέτα λογοτεχνία δεν περνούσε το κατώφλι του σπιτιού μου. Ίσως κάποια φιλοσοφικά κείμενα, και ως εκεί. Η βιβλιοθήκη μου έχει ποίηση, μυθιστορήματα και διηγήματα. Κυρίως.

Σήμερα όμως θα αποπειραθώ να σας μεταφέρω την εμπειρία μου με τα «Οικογενειακά Μυστικά», έτσι σαν άσκηση περισσότερο, σαν σκόρπια καταγραφή σκέψεων και όχι βέβαια σαν επιστημονική κριτική ενός εκλαϊκευμένου βιβλίου ψυχολογίας. Δεν έχω ούτε τα φόντα, ούτε και την όρεξη για αυτό.

Ο Serge Tisseron γνωστός ψυχαναλυτής στην Γαλλία από τότε που κατάφερε μελετώντας Τεν Τεν να αποκρυπτογραφήσει το μυστικό του πατέρα του δημιουργού του, Ερζέ, ασχολείται χρόνια με την παθολογία των μυστικών, που μένουν ανείπωτα και επηρεάζουν την επόμενη, ίσως και την μεθεπόμενη γενιά. Ένα μυστικό- μια ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη, μια εγκατάλειψη, μια υιοθεσία, μια τραυματική εμπειρία βασανισμού, σεξουαλικής κακοποίησης- που μένει κρυμμένο, καθρεφτίζεται στην συμπεριφορά του γονιού που επηρεάζει την μετέπειτα ζωή και συμπεριφορά του παιδιού του, κι αυτό την συμπεριφορά του δικού του παιδιού.  Το παιδί, που δεν ξέρει το μυστικό, ούτε τη φύση του, ούτε μερικές φορές την ύπαρξή του, λαμβάνει σήματα ακόμα και από την έκφραση του προσώπου του γονιού κι έτσι δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος τραύματος.

Τα τραύματα που η πρώτη γενιά δεν έχει επεξεργαστεί σωστά ευθύνονται για τις ανοίκειες συμπεριφορές στις οποίες τα παιδιά είναι μάρτυρες ή από τις οποίες πλήττονται και τα ίδια χωρίς να τους δίνεται καμία εξήγηση. Δεν ξέρουν πώς να ερμηνεύσουν αυτό που αντιλαμβάνονται, ως εκ τούτου δεν κατορθώνουν να συσχετίσουν αυτό που βλέπουν και ακούν με όσα γνωρίζουν εκ των προτέρων για τον γονιό τους. Αντιδρούν λοιπόν αναπτύσσοντας χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς τους και μοντέλα συμπεριφοράς που θα παραμείνουν, ακόμη κι αν οι ψυχικές κατασκευές που τα υποβαστάζουν ξεχαστούν στην συνέχεια. Μαθαίνουν κυρίως να λειτουργούν με διχασμένο ψυχισμό: από την μια οφείλουν να εντοπίσουν την ύπαρξη του Μυστικού με τέτοιο τρόπο ώστε να μην διακινδυνεύσουν να φέρουν τον γονιό τους αντιμέτωπο με κάτι που μοιάζει ότι θέλει να κρύψει∙ από την άλλη όμως, υποχρεώνονται να κάνουν σαν να μην έχουν δει και να μην έχουν ακούσει τίποτε.

Ο συγγραφέας έχει νηφαλιότητα στον τρόπο που αναλύει τα Οικογενειακά μυστικά, δεν διεκδικεί το αλάθητο του Ψυχολόγου, το κείμενο ρέει αβίαστα και δεν δημιουργεί σε καμία φάση απορίες και ερωτηματικά, πέρα από αυτά που εγείρονται από το περιεχόμενό του. Με λίγα λόγια, ακόμα κι εγώ η αδαής, το κατάλαβα.

Η χονδροειδής κατανόηση αυτών των μελετών, όπως ακριβώς και η βιαστική ανάγνωση των ερευνών των συστημικών, καταλήγει φυσικά σε κατάχρηση της θεωρίας. Η εξήγηση «επειδή ο παππούς σας(ή η γιαγιά σας) έκανε αυτό ή εκείνο», έγινε το δόγμα ορισμένων θεραπευτών. Όμοια με τον ήρωας του «Κατά φαντασίαν ασθενούς» του Μολιέρου, που επαναλαμβάνει αδιάκοπα «Ο πνεύμονας, σας λέω» για να εξηγήσει τα διάφορα και ποικίλα προβλήματα που βασανίζουν μια κοπέλα, έτσι κι αυτοί βάλθηκαν να επαναλαμβάνουν ασταμάτητα: «Ο πρόγονός σας, σας λέω».

Είχα καιρό να διαβάσω ολοκληρωμένο βιβλίο ψυχολογίας, αν και στο ίντερνετ τα άρθρα αυτά είναι που αναζητώ πρώτα. Ο Τισερόν κατάφερε να μου κρατήσει το ενδιαφέρον και να με κάνει να αναρωτηθώ «Βρε λες για όλα να φταίει ο παππούς που έφυγε με την καμπαρετζού;».

«Οικογενειακά μυστικά», Σερζ Τισερόν, μετ. Ματίνα Βασιλείου, εκδ. Άγρα, 2014, σελ.157