«Οι αναστατώσεις του οικότροφου Ταίρλες», Robert Musil

Όχι δίχως ντροπή, πρέπει να ομολογήσω πως δεν έχω διαβάσει τον “Άνθρωπο χωρίς ιδιότητες”. Δεν είναι φυσικά εύκολη απόφαση να διαβάσει κανείς ένα βιβλίο τόσο ογκώδες, εμβληματικό και μισοτελειωμένο. Πάντως τώρα σαν να έγινε κάπως ευκολότερη, μετά την ανάγνωση του Ταίρλες. Γιατί, πόσες φορές τυχαίνει κανείς να ξετρελαθεί με ένα μυθιστόρημα, να έχει την αίσθηση πως αυτό το βιβλίο γράφτηκε μόνο για κείνον; Εμένα τουλάχιστον μου συμβαίνει ελάχιστες. Ε, η ανάγνωση των «Αναστατώσεων του οικότροφου Ταίρλες» ήταν μια από αυτές. 

Το βιβλίο του Μούζιλ, το πρωτόλειό του, αν είναι δυνατόν, είναι δύσκολο να περιγραφεί. Συνοπτικά η πλοκή έχει ως εξής: ο νεαρός Ταίρλες, έφηβος, φοιτά σε ένα αυστηρό οικοτροφείο αγοριών. Παρέα κάνει με δυο μεγαλύτερους του, τον Μπαίνεμπεργκ, τον οποίο θαυμάζει και σιχαίνεται και τον Ράιτινγκ. Όταν ανακαλύπτουν ο,τι ο μικρότερός τους Μπαζίνι του κλέβει, κάνουν τον Μπαζίνι σκλάβο τους, υποβάλλοντάς τον σε ένα σωρό σεξουαλικά, ψυχολογικά και σωματικά βασανιστήρια. 

Από μόνο του το θέμα της σεξουαλικής κακοποίησης και σχέσης μεταξύ αγοριών φαντάζομαι πως ήταν σκανδαλώδες για ένα κείμενο που γράφτηκε το 1906. Όμως αυτό είναι αδιάφορο. Και είναι εντελώς άδικο να βαφτίσουμε τον Ταίρλες «μυθιστόρημα ενηλικίωσης» και να ξεμπερδεύουμε με δαύτο ή να βάλουμε εφήβους να το διαβάσουν. Το θέμα που πραγματεύεται ο Μούζιλ είναι ένα, μεγάλο και ανείπωτο· το αδιανόητο της ανθρώπινης ύπαρξης. 

Ο ήρωας του, αν και ηθικά ψάχνει να βρει τα πατήματά του και δεν είναι σαν τους άλλους δυο- βασανιστής από φύσει-, συμμετέχει στους σεξουαλικούς εξευτελισμούς του Μπαζίνι, και φυσικά δεν κάνει τίποτα για να τον «σώσει» ή να σταματήσει αυτό που γίνεται. Δεν το κάνει, γιατί είναι στα δικά του σκοτάδια χαμένος. Γιατί δεν τον αφορά παρά μόνον όσο εξάπτει τις σεξουαλικές του φαντασιώσεις ο Μπαζίνι.

Αυτό ήταν το δικό του είδος μοναξιάς, από τότε που τον παράτησαν στο δάσος κι είχε κλάψει πολύ. Είχε την γοητεία μιας γυναίκας και μιας απανθρωπιάς ταυτοχρόνως. Την αισθανόταν σαν γυναίκα, όμως η ανάσα της ήταν ένα πνίξιμο στο στήθος του, το πρόσωπό της η λησμονιά όλων των ανθρώπινων προσώπων, που του ‘φερνε ζάλη, και οι κινήσεις των χεριών της ανατριχίλες που κατρακυλούσαν στο κορμί του….

Ο νεαρός Ταίρλες μαγεύεται από τους φανταστικούς αριθμούς, τον εξουθενώνει η ιδέα πως κάτι που δεν υπάρχει εισάγεται σε μια πραγματική εξίσωση, για να αλληλοαναιρεθεί λίγα βήματα μετά και να δώσει ένα εντελώς πραγματικό αποτέλεσμα. Ο μαθηματικός του δεν μπορεί να καλύψει την ανησυχία του. Όπως δεν μπορεί ο εκκολαπτόμενος εαυτός του να καλύψει τις ανεπάρκειές του. Οι φανταστικοί αριθμοί μοιάζουν να είναι μια μεταφορά για όλο το βιβλίο.

Το μυθιστόρημα θεωρήθηκε από πολλούς ως ο προάγγελος του ναζισμού. Θεωρήθηκε πως ο Μούζιλ με τις ευαίσθητες κεραίες του καλλιτέχνη έπιασε την ατμόσφαιρα, αυτό που πλανιόταν στον αέρα. 

«Απατάσαι αν πιστεύεις πως με ενδιαφέρει τόσο πολύ το θέμα της τιμωρίας. Φυσικά μπορείς να το ονομάσεις και τιμωρία κάτι τέτοιο… Αλλά για να μην πολυλογώ, να… θα ήθελα ας πούμε να τον βασανίσω…»

Ο Ταίρλες απέφυγε να μιλήσει. Δεν έβλεπε ακόμα καθαρά, όμως ένιωθε πως όλα συνέβαιναν όπως ακριβώς τα περίμενε. Ο Μπάινεμπεργκ, που δεν μπόρεσε να μαντέψει τι επίδραση είχαν τα λόγια του, συνέχισε: «Έλα, μην τρομάζεις, δεν είναι τόσο φοβερό. Πρώτα, πρώτα, όπως σου εξήγησα και πριν, δεν μπορεί να έχουμε τον παραμικρό ενδοιασμό όσον αφορά τον Μπαζίνι. Τώρα αν θα τον λυπόμαστε και θα τον αφήνουμε ήσυχο ή αν θα τον βασανίζουμε, αυτό θα εξαρτάται από τις ανάγκες μας- από τα ελατήρια της κάθε φοράς". 

Η αναζήτηση του εαυτού, η απόκρυψή του ακόμα κι από εμάς του ίδιους, η ανάγκη να εφεύρουμε κάτι φανταστικό για να ορίσουμε την φρικτή πραγματικότητα αναλύονται με τρόπο που δεν μπορεί παρά να αφήσει άφωνο τον αναγνώστη. Το βιβλίο κυλάει, δεν σε αφήνει να το αφήσεις από τα χέρια σου, θέλεις όλο να υπογραμμίζεις και να προχωράς και να σκέφτεσαι. Και να νιώθεις. Φρίκη κι αποστροφή. Και κρυφή συμπάθεια. Για τα βάθη της ανθρώπινης φύσης. Και τα δικά σου. 

«Οι αναστατώσεις του οικότροφου Ταίρλες», Robert Musil, μετ. Αλέξανδρος Ίσαρης, εκδ Πατάκης, 2015, σελ. 237