Εσείς αγαπάτε τον Τζόυς;

Με προκάλεσε πρόσφατα μια φίλη αναγνώστρια του blog (η Μαριέττα Ζαφειρίου) να γράψω τι είναι αυτό που μας κάνει να αγαπάμε ένα βιβλίο ή όχι, να κάνουμε υπομονή αν κάποιες περιγραφές μοιάζουν ακατανόητες, να είμαστε ανεκτικοί με κάποια μυθιστορήματα και ανυπόμονοι με άλλα.

Για αρχή το αυτονόητο, το αν και τα πόσον μπορούμε να διαβάσουμε τα «δύσκολα» βιβλία, αυτά που απαιτούν να νικήσουμε την έμφυτη ροπή μας προς τη γρήγορη υπόθεση, τον εύκολο μύθο που κρατά την προσοχή μας με συνεχείς ανατροπές κι όχι με το το βάθος των νοημάτων, έχει να κάνει με τα προηγούμενα διαβάσματά μας. Ναι, τόσο απλά, αν διαβάζεις ροζ ευπώλητα, καπάκι δεν μπορείς να διαβάσεις Πύντσον. Από την άλλη, αυτό το υπόβαθρο δεν μπορεί να είναι ίδιο για όλους, όσο Ντοστογιέφκσι κι αν έχουμε διαβάσει, ούτε υπάρχει και ειδικό «ποιοτικόμετρο» να καθορίσει τις αναγνώσεις μας. 

Αν υποθέσουμε όμως πως μιλάμε για αναγνώστες που λίγο ως πολύ ασχολούνται με τη σοβαρή λογοτεχνία, αγαπούν τα πραγματικά βιβλία κι έχουν, εκτός από τη στιγμιαία απόλαυση ενός μπεστ σέλερ, βάλει στη ζωή τους κι εκείνα τα βιβλία που απαιτούν τη λογική πέρα από το θυμικό τους. Και φυσικά ας βάλουμε στο στόχαστρο ένα τέτοιο βιβλίο. Τι κάνει τον καθένα μας να το αγαπά ή να το σιχαίνεται. Μα το προσωπικό γούστο. Πέρα από την παιδεία, την τριβή, τη σκέψη, η τέχνη είναι και απόλαυση. Το γούστο δε μετριέται, δεν μπορεί να μπει σε καλούπια ούτε και να κατηγορηθεί για τίποτα.

Όλα αυτά ισχύουν εφ' όσον μιλάμε για ένα βιβλίο σχετικά νέο, από έναν συγγραφέα που δεν έχει ακόμα κριθεί από την ιστορία ως κλασικός. Εκεί τα πράγματα μοιάζουν απλά, εκφράζουμε την άποψη μας χωρίς φόβο και πάθος. Όμως  τι γίνεται με τα "μεγάλα ονόματα"; Μήπως με αυτούς είμαστε δεκτικότεροι γιατί είμαστε ήδη θετικά προκατειλημμένοι από την φήμη τους; 

Ξέρουμε πως περιμένουμε ένα αριστούργημα κι έτσι τα βγάζουμε πέρα ευκολότερα στις κακοτοπιές, κάνουμε μεγαλύτερη υπομονή όταν κάτι μοιάζει ακατανόητο γιατί οι κριτικές μας υπόσχονται τη δικαίωση. Κι αν παρ’ όλα αυτά δεν δικαιωθούμε, σπανίως καταφέρνουμε να ψελλίσουμε την αντίθεσή μας. Ξέρω πολύ λίγους βιβλιόφιλους που θα παραδέχονταν ανοιχτά πως θεωρούν τον «Οδυσσέα» σκουπίδι, αν και ξέρω αρκετούς- ανάμεσά τους κι εμένα- που ομολογούν ευθαρσώς πως δεν τα κατάφεραν και πολύ καλά μαζί του, χωρίς παρ’ όλα αυτά να αμφισβητούν την αξία του. Ίσως λοιπόν πέρα από τις «αγνές» προθέσεις να υπάρχει κι ένας σπόρος ντροπής. Δεν τολμάμε να δηλώσουμε πως δεν μας άρεσε ένας κλασικός, ενώ θεωρούμε αυτονόητο πως μπορούμε να το πούμε για όποιον άλλο συγγραφέα, ακόμα και τους χαρακτηρισμένους ποιοτικούς.

Ναι, η φήμη που προηγείται ενός βιβλίου επηρεάζει τα λογοτεχνικά μας ήθη. Και οι κακές λογοτεχνικές παρέες επίσης. Σε έναν άσχετο εκφράζεσαι ευκολότερα, σε κάποιον που ξέρει πιο πολλά από σένα κωλώνεις. Μερικές φορές, καταλήγεις να λες πως διάβασες ένα σωρό βιβλία και τα απόλαυσες, ενώ τα έχεις παρατήσει στην σελίδα 40. Και ο βιβλιοφιλικός κύκλος ξεκινά πάλι από την αρχή.