"Οι θεατρίνοι", Graham Greene

Το αριστουργηματικό βιβλίο του Γκράχαμ Γκρην «Οι θεατρίνοι» είναι ένα εφιαλτικό μυθιστόρημα στημένο στην Αϊτή, την εποχή του παντοδύναμου, σαδιστή δικτάτορα δόκτορος Ντιβαλιέ, γνωστού ως Παπά Ντοκ. Τρεις άνθρωποι συναντιούνται στο Μήδεια, το πλοίο προς το Πορτ-ω-Πρενς. Ο αφηγητής, κύριος Μπράουν, είναι ένας άπατρις εξηντάρης γεννημένος στο Μόντε Κάρλο από μια τυχοδιώκτισσα, που στο τέλος της ζωής της του αφήνει κληρονομιά το ξενοδοχείο Τριανόν. Ο κύριος και η κυρία Σμιθ δυο ηλικιωμένοι Αμερικανοί καλών προθέσεων που θέλουν να φτιάξουν κέντρο χορτοφαγίας στην Αϊτή, μια χώρα που οι περισσότεροι δεν έχουν λεφτά να αγοράσουν κρέας έτσι κι αλλιώς. Πιστεύουν πως η χορτοφαγία ημερώνει τα πάθη, αλλά αγαπούν μες στην αθωότητά τους και την περιπέτεια- ενσαρκώνοντας το καλό. Κι ο μυστηριώδης κύριος Τζόουνς δηλώνει ταγματάρχης και συλλαμβάνεται με το που πατάει το πόδι του στην χώρα.

Οι Σμιθ έρχονται με μια επιστολή προς τον υπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας, που όμως ο Μπράουν την πρώτη βραδιά στο ξενοδοχείο του βρίσκει νεκρό στην άκρη της πισίνας. Παντού στην χώρα κυριαρχούν οι παραστρατιωτικοί Τοντόν Μακούτ (οι Μπαμπούλες) που στήνουν μπλόκα, σακατεύουν όποιον βρουν, δρουν ανεξέλεγκτα. Οι πολιτικοί λυμαίνονται το δημόσιο χρήμα, η χώρα είναι υπό κατάρρευση, οι άνθρωποι βρίσκουν καταφύγιο σε πρεσβείες. Με την γυναίκα ενός πρέσβη, την Μαρία Πινέδα, μια τριαντάχρονη Γερμανίδα, διατηρεί σχέσεις ο Μπράουν. Όμως εκείνη δεν αφήνει τον άντρα της, αγαπά πολύ το αγοράκι της, τον Άνχελ.

Οι ήρωες του Γκρην, κυνικοί και αθώοι μαζί, δεν πιστεύουν σε τίποτα, κινούνται γύρω από τη ζωή τους σαν θεατρίνοι στο έργο της, που είναι στενά συνυφασμένο με αυτά που συμβαίνουν στην χώρα. Φτάνουν ως τον θάνατο, πιστεύοντας και δεν πιστεύοντας, συνάπτουν σχέσεις σαν μαριονέττες σε ένα θανατερό παιχνίδι όπου στην γωνιά πάντα ελλοχεύει ένας Τοντ.

Το μυθιστόρημα είναι βαθιά πολιτικό, έκανε έξαλλο τον Ντιβαλιέ όταν γράφτηκε και σκιαγραφεί μια κατάσταση ζοφερή όσο δεν παίρνει, με απαγόρευση κυκλοφορίας, εξαφανίσεις ανθρώπων, βασανιστήρια και φόνους. Η αντίσταση περιγράφεται σαν μια φαιδρή προσπάθεια ιδεολόγων, η κατάσταση στην χώρα τροφοδοτείται από την Αμερική που θεωρεί την Αϊτή προπύργιο κατά του Κομμουνισμού. Ο κόσμος πεινά και πεθαίνει.

Ο Μπράουν είναι ένας άνθρωπος που ψάχνει κάπως να κρατηθεί. «Πίστευα πως, έτσι και κατάφερνα να το κρατήσω για μερικά χρόνια ακόμα, θα αισθανόμουν πως είχα ένα σπίτι. Χρειάζεται χρόνος για ένα σπίτι, όπως χρειάζεται χρόνος για να γίνει σύζυγος μια ερωμένη». Νομίζει πως μπορεί να προσδιοριστεί μέσα από την παράνομη σχέση του με την Πινέδα, αλλά ούτε αυτό γίνεται. Του βγαίνει ζήλια και πίκρα. Του γράφει εκείνη: «Ίσως η σεξουαλική ζωή να είναι η μεγάλη δοκιμασία. Αν μπορούμε να επιβιώσουμε με συμπόνια για αυτούς που αγαπάμε και στοργή για αυτούς που προδώσαμε, δεν χρειάζεται να ανησυχούμε τόσο πολύ για το κακό και το καλό που κρύβουμε μέσα μας. Μα όταν υπάρχει ζήλια, δυσπιστία, σκληρότητα, εκδίκηση, κατηγορίες… τότε αποτυγχάνουμε. Το σφάλμα βρίσκεται σε αυτή την αποτυχία, ακόμα κι αν είμαστε τα θύματα κι όχι οι θύτες. Η αρετή δεν αποτελεί δικαιολογία». Όταν τελικά συνειδητοποιεί πως «η προσωρινότητα ήταν το χρώμα της σάρκας μου∙ ποτέ σε κανένα μέρος του κόσμου οι ρίζες μου δεν θα απλώνονταν αρκετά βαθιά για να μου φτιάξουν μια πατρίδα ή να με κάνουν να νιώσω ασφαλής στον έρωτα.», τα πάντα έχουν τελειώσει.

Θεωρώ τους «Θεατρίνους» ένα έργο εξαιρετικό, στην αρχή έχει μια ιδέα από την ατμόσφαιρα του Κόνραντ, κι έπειτα ο Γκρην καταφέρνει μέσα σε όλον αυτόν τον ζόφο να στήσει χαρακτήρες τόσο ζωντανούς που σοκάρουν. Δεν αμφιβάλλεις στιγμή πως τα πράγματα στην Αϊτή ήταν έτσι, δεν μπορείς να βγεις από αυτό το σύμπαν. Το σκέφτεσαι. Το βιβλίο είναι εξαιρετικά καλογραμμένο, η μετάφραση της Κλαίρης Παπαμιχαήλ ακριβής και κοφτερή. Με άλλα λόγια ένα βιβλίο που αξίζει να το διαβάσεις, αν όχι για κανέναν άλλο λόγο, απλά και μόνον γιατί, όπως λέει κι ο ίδιος ο συγγραφέας στο γράμμα  προς τον αδελφό του, «Η καημένη η Αϊτή δεν αποτελεί αποκύημα της φαντασίας μου, ούτε η διακυβέρνηση τους δόκτορος Ντιβαλιέ, τον οποίο δεν χρειάστηκε να κηλιδώσω για να δημιουργήσω πιο εντυπωσιακό αποτέλεσμα. Αδύνατο να γίνει πιο σκοτεινή εκείνη η νύχτα».

«Οι θεατρίνοι», Γκράχαμ Γκρην, μετ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ, εκδ. Πόλις, 2014, σελ. 398

Υ.Γ. 42 Δυο γκρίνιες για την έκδοση. Οι σημειώσεις στο τέλος κόβουν την ροή της αφήγησης και σε αναγκάζουν εν πολλοίς να τις παρατήσεις. Αγαπώ τις υποσημειώσεις, τελικά.

Υ.Γ 42-73 Σε κάποιες σελίδες η εκτύπωση έχει είδωλο. Διαβάζεται το κείμενο αλλά με δυσκολία. Ελπίζω απλά πως το δικό μου αντίτυπο ήταν ελαφρά κακέκτυπο.