"Ζαν Μπαρουά", Roger Martin du Gard

Ο Ροζέ Μαρτέν ντυ Γκαρ είναι γνωστός στην Ελλάδα ως ο συγγραφέας του μυθιστορήματος ποταμού «Οι Τιμπώ». Ομολογώ πως όταν κυκλοφόρησε σε νέα μετάφραση το «Ζαν Μπαρουά» πολύ λίγο συνειδητοποιούσα το μέγεθος του βιβλίου ή του συγγραφέα. Ο ντυ Γκαρ, που πήρε το Νόμπελ το 1937, είναι μια εμβληματική μορφή της Γαλλικής και της Παγκόσμιας λογοτεχνίας, ελαφρά παραγνωρισμένη.

Το μυθιστόρημα, γραμμένο εν πολλοίς σε διαλογική μορφή, είναι ένα πανηγυρικά φιλοσοφικό κείμενο, που ασχολείται με την αθεΐα, την πολιτική, την θέση του ανθρώπου στις καταστάσεις και τα πράγματα και τελικά και με την υπόθεση Ντρέιφους.

Ο Ζαν Μπαρουά είναι ένα ασθενικό αγόρι, γόνος ενός ιατρού, που λαμβάνει μια αυστηρή καθολική αγωγή. Ως τα είκοσι του είναι η ενασχόλησή του με τη θρησκεία που του δείχνει τον δρόμο. Παντρεύεται την πρώτη του αγάπη, ένα κορίτσι προσηλωμένο στον Θεό. Όμως εκεί στα 22 και ενόσω η γυναίκα του είναι έγκυος συντελείται αργά και σταθερά η μεταστροφή, γίνεται άθεος και μάλιστα από τους πιο μαχητικούς. Αυτό τον φέρνει σε ρήξη με την νεοσύστατη οικογένειά του, παρατά γυναίκα, παιδί και την καριέρα του ως καθηγητή και μαζί με άλλους ομοϊδεάτες, ιδρύει τον Σπορέα, ένα περιοδικό, που προπαγανδίζει τον θρίαμβο της επιστήμης έναντι της θρησκείας.

«όσοι σκέφτονται συμμορφούμενοι προς το κοινωνικά ορθό, επειδή δεν μπορούν απλώς και μόνο να σκέφτονται… Εκείνες οι λεγεώνες από άτομα σχετικώς μορφωμένα, εξευγενισμένα από τις κοινωνικές συμβάσεις, σαν λειασμένα, στρογγυλεμένα βότσαλα… Εκείνα τα άτομα που, ως επί το πλείστον, κατέχουν κάποια θέση στην κοινωνία, συχνά ακόμα και κάποιο σημαντικό αξίωμα, και τα οποία, εντούτοις, ζουν την ζωή τους με τον τρόπο που ζουν τα υποζύγια.»

Όταν έρθει ο καιρός ο Σπορέας θα ταχθεί ανοιχτά υπέρ του Ντρέιφους, οι συντελεστές του θα ονειρευτούν μια Γαλλία δίχως εθνικιστικές και μιλιταριστικές εξάρσεις, θα τεθούν επικεφαλής της μάχης. Προς το τέλος της ζωής του, ο Μπαρουά, βαριά άρρωστος και με την σκιά του θανάτου πάνω από το κεφάλι του, θα γνωρίσει την κόρη του Μαρί που παράτησε πριν καν εκείνη να βγει από την κοιλιά της μάνας της. Η Μαρί θέλει να γίνει μοναχή, ο Μπαρουά θα τα ξαναβρεί με την γυναίκα του και λίγο πριν πεθάνει, θα μεταλάβει.

Το «Ζαν Μπαρουά» είναι ένα μυθιστόρημα που ρουφιέται, παρά ή μάλλον λόγω του, φιλοσοφικού του χαρακτήρα, που με συνεπήρε, με έκανε να ταυτιστώ. Όταν ο Μπαρουά εγκαταλείπει την μάχη για την οικογένειά του, αφήνει την αγέννητη κόρη του να λάβει καθολική παιδεία κι αργότερα όταν διακηρύττει : «Η εντιμότητα έναντι του εαυτού μας, καθώς κι εκείνων που μας παρακολουθούν να ζούμε, ιδού, επί του παρόντος, ο πλέον βέβαιος, ο πλέον άκαμπτος των ηθικών κανόνων. Κι αυτοί που κάνουν συμβιβασμούς σε αυτήν, εκείνοι που λόγω της ασυνέπειας της συμπεριφοράς τους καθυστερούν, στην δική τους σφαίρα, την πρόοδο της εξέλιξης, διαπράττουν ένα κοινωνικό έγκλημα χίλιες φορές πιο τρομερό απ’ όλες τις αισθηματικές οδύνες που θα μπορούσαν να έχουν προκαλέσει. Ακόμα πιο ασυγχώρητο είναι το λάθος τους σε ο,τι αφορά την διάπλαση των τέκνων τους.», ένιωθα ένα σφίξιμο έντονο για την δική μου στάση ζωής και τα παιδιά μου.

Ο ντυ Γκαρ τολμά με την αφηγηματική τεχνική των διαλόγων, δεν διστάζει να παρεμβάλει μια ολόκληρη μέρα από τα πρακτικά της δίκης του Ντρέιφους στην ροή της αφήγησης, έχει ικανότητα μοναδική να σε δένει με το βιβλίο, να σε κάνει να μην θέλεις να το αφήσεις από τα χέρια σου.

Με λίγα λόγια, εδώ μιλάμε για ένα από τα αριστουργήματα της Παγκόσμιας λογοτεχνίας- ο Καμύ στα Προλεγόμενά του, τοποθετεί τον ντυ Γκαρ πλάι στον Τολστόι- που πρέπει να διαβαστεί από όλους τους βιβλιόφιλους. Ειδικά σε αυτή την καλαίσθητη και προσεγμένη έκδοση, με τους δυο προλόγους και τα τρία επίμετρα, που είναι κόσμημα για τα εκδοτικά μας πράγματα.

«Ζαν Μπαρουά», Ροζέ Μαρτέν ντυ Γκαρ, μετ. Κωστής Σωχωρίτης, εκδ. Πόλις, 2014, σελ. 496

Υ.Γ. 42 Ακολουθώντας την προτροπή των φίλων Echetlus Urfe και Γιάννη Ρουμπάκη, άφησα για το τέλος τον πρόλογο του Καμύ και νιώθω πως έπραξα ορθά. Θα ήταν κρίμα να είχα κουραστεί από τις 40 σελίδες του και να είχα παρατήσει το ρουφηχτό κείμενο.