«Πώς να είσαι δύο», Ali Smith

Εντυπωσιακό; Να το πω έτσι, γιατί ίσως να χρειαστώ κανέναν πιο βαρύγδουπο χαρακτηρισμό όσο προχωρά αυτή η ανάρτηση για το βιβλίο της Άλι Σμιθ «Πώς να είσαι δύο». Ή για να είμαστε ακριβέστεροι, πώς να είσαι και τα δύο, πώς να πεις δυο ιστορίες ταυτόχρονα, πώς να δεις αυτό που μες στο χρόνο χάθηκε και ξαναβρέθηκε και που συνεχίζει να αφορά τους ανθρώπους.

Το βιβλίο της Άλι Σμιθ είναι τυπωμένο με μια τσαχπινιά: επειδή οι ιστορίες του είναι δυο, σε κάποια αντίτυπα είναι πρώτη η μία και σε άλλα η άλλη. Έτσι, ο καθείς διαβάζει άλλο βιβλίο. Θα μου πεις αυτό δεν συμβαίνει έτσι κι αλλιώς; Συμβαίνει, αλλά που και που στην τέχνη είναι καλό οι συμβολισμοί να μας θυμίζουν τα αυτονόητα.

Το δικό μου αντίτυπο λοιπόν ξεκινά με την πιο πρόσφατη ιστορία. Ένα κορίτσι, η Τζορτζ έχει μόλις χάσει την μητέρα της και προσπαθεί να διαχειριστεί την απώλεια και τις σχέσεις με τον πατέρα, τον αδελφό, την μάνα αλλά και τη φίλη της. Είναι ένα ιδιότυπο παιδί που φτιάχνει δικούς του κόσμους. Ίσως γιατί και η μάνα της ήταν έτσι, ακτιβίστρια, που κάποτε ξεσήκωσε τα παιδιά και τα πήγε στην Ιταλία μόνον και μόνον για να δουν μια νωπογραφία, άγνωστού της ζωγράφου, που της άρεσε.

Κι εδώ ξεκινά η πιο παλιά ιστορία. Ο ζωγράφος, που είναι γνωστός μονάχα από μια επιστολή του στον άρχοντα όπου ζητούσε περισσότερα χρήματα, αντάξια της συμπεριφοράς του, έχει ένα περίεργο μυστικό.

[] Δεν μπορώ να πω ψέματα, εγώ κατούρησα στο πηγάδι. Τώρα που έδειξα τόση ειλικρίνεια κάντε με πρότυπο. Όχι πρόστυχο, πρότυπο. Πρόστυχο πρότυπο. 
Αυτό ίσως να άξιζε πέντε λίρες σαν σύνθημα της Ανατροπής αν η μητέρα της ήταν εδώ τώρα. 
(Τώρα όμως που δεν είναι, το σύνθημα δεν αξίζει μία;)
Υπάρχουν ακόμα οι πιθανές λέξεις ΨΕΓΩ, ΨΕΙΡΑ, ΨΕΛΝΩ. Κατηγορώ, απευθύνω μομφή, ζωύφιο που έχει ως βιότοπο το τριχωτό των θηλαστικών, εκτέλεση ωδής με λατρευτικό χαρακτήρα (είναι ενδιαφέρον ότι η εκτέλεση ωδής στην καθομιλουμένη μπορεί να σημαίνει και κατσαδιάζω, άρα απευθύνω μομφή)/
Υπάρχει και η λέξη ΨΕΛΛΙΖΩ.
Υπάρχει και η λέξη ΨΕΓΑΔΙ.
(Πάω στοίχημα ότι είναι σε καμία πόλη με καθεδρικό και κρέμεται από το ταβάνι καμιά φανταχτερής εκκλησίας μαζί με τα σκαλίσματα των αγγέλων.
Πάω στοίχημα ότι
ότι)
Λάθος.
Είναι εξοργιστικό πόσο λάθος.
Η Τζορτζ του μετά μπορεί ακόμα να νιώσει την οργή του λάθους ν' ανοίγει βαθιές χαραγματιές μέσα στο στήθος της Τζορτζ του πρώτα.   

Ιστορίες ενηλικίωσης κι οι δυο, η μια το 1460, η άλλη το 1960. Δυο άνθρωποι που μεγαλώνουν με 500 χρόνια διαφορά και ψάχνουν να βρουν την θέση τους και την ταυτότητά τους σε έναν άδικο κόσμο. Όλες οι πτυχές αναπτύσσονται, η συναισθηματική και η σεξουαλική και η λογική, αλλά στην πραγματικότητα καμία δεν φαίνεται ξεκάθαρα. Γιατί το μεγάλο ατού της Άλι Σμιθ είναι ο υπαινιγμός.

Βιβλίο εξαιρετικά δύσκολο στην μετάφρασή του με συνεχή λογοπαίγνια απαραίτητα στην πλοκή, με λόγο ανάμεσα στον διάλογο και την πρόζα, συχνά χωρίς να τηρεί στίξη και παραγράφους. Ένας λόγος σπαρταριστός και σπαρακτικός συνάμα. Η Άλι Σμιθ αποδεικνύει με αυτό το βιβλίο πως είναι λίγα τα εφόδια που χρειάζεται κανείς για να γράψει λογοτεχνία αξιώσεων. Γνώση, ταλέντο, ιδέα, διάθεση να υπερβείς τα εσκαμμένα, οίστρος· απλά πράγματα, καθημερινά, που συμβαίνουν στον κάθε γραφιά. Ή όχι; 

«Πώς να είσαι δύο», Άλι Σμιθ, μετ. Νίκος Μάντης, εκδ. Καστανιώτης, 2015, σελ. 350