Κολ-γκερλς του Μαραμπού

Επειδή μου την είπατε τις προάλλες για την έλλειψη λογοτεχνικότητας που διέκρινα στο κατά τα άλλα σπουδαίο βιβλίο του Άρθουρ Καίσλερ “Το μηδέν και το άπειρο”, είπα να διαβάσω ένα ακόμα δικό του για να αποδείξω τα αυτονόητα! Ήδη ο τίτλος θέτει στέρεες βάσεις για μια εμπνευσμένη λογοτεχνία. Ο Καίσλερ παρομοιάζει ευφυώς τους επιστήμονες και διανοούμενους της κάθε εποχής με κολ-γκερλς που περιφέρονται από συνέδριο σε συνέδριο εκπορνεύοντας τις ιδέες τους και συμμετέχοντας απρόθυμα σε μια δυσάρεστη ιδεολογική παρτούζα.

[...] Τι νομίζετε πως έκανα; Χασμουριόμουν σ' ένα συμπόσιο για την Ιεραρχική Τάξη στις Κοινωνίες των Ανθρωποειδών Πιθήκων. Ήξερα τι θα' λεγε ο καθένας τους – ο Λόρενς κι εκείνη η Σκάλερ, ο Ρούσελ και οι υπόλοιποι – κι όλοι τους ήξεραν τι θα έλεγα κι εγώ, κι όμως έπρεπε να πάω. Γιατί; Επειδή είμαι ένα ακαδημαικό κολ-γκερλ. Όλοι μέσα στο λεωφορείο είμαστε κολ-γκερλς. Εσύ είσαι ακόμη νεαρός, το ίδιο θα γίνεις όταν θα έρθει η ώρα.

Σε ένα ειδυλλιακό χωριό των Άλπεων συναθροίζεται μια ντουζίνα διαπρεπών επιστημόνων των κοινωνικών και ανθρωπιστικών επιστημών, με σκοπό να διαγνώσει την ασθένεια και να προτείνει θεραπεία για τον άνθρωπο που φαίνεται πως διανύει το λυκόφως του είδους του. Το όνομα του συνεδρίου έχει στην αρχή τον εύγλωττο τίτλο SOS αλλά ύστερα από την παρέμβαση του διευθυντή του ιδρύματος, αλλάζει στο πιο μετριοπαθές “Προτάσεις προς επιβίωσιν”. Τα κολ-γκερλς καταφθάνουν κουρασμένα και αδιάλλακτα, ματαιόδοξα και προκατειλλημένα, ζηλόφθονα και προκλητικά, και ξεκινούν το καθένα την προσωπική του παράσταση χωρίς ίχνος σύγκλισης πέρα από το ότι καταδέχονται να καθίσουν γύρω από το ίδιο τραπέζι!

Ο Καίσλερ χαρακτηρίζει το μυθιστόρημά του ιλαροτραγωδία και εκείνο δικαιώνει απόλυτα αυτόν τον χαρακτηρισμό. Ο συγγραφέας σκιαγραφεί εκπληκτικά και άκρως διασκεδαστικά (με πικρό χιούμορ, πάντα) την άνοδο αυτών των διανοιών με τα πολύτιμα συγγράμματά τους και την πτώση των συναισθηματικά στεγνωμένων ανθρώπων που αδυνατούν να αντιληφθούν τον άνθρωπο ως κάτι διαφορετικό πέρα από πεδίο πειραμάτων.

[...] Η πιο μνημειώδης δεισιδαιμονία του αιώνα μας, τραύλισε ο Μπλαντ, είναι η επιστήμη που μεταχειρίζεται τον άνθρωπο σαν ένα σαλιάρικο σκυλί του Παβλόφ ή σαν έναν τυφλοπόντικα ή σαν ένα ρομπότ προγραμματισμένο από το γενετικό του κώδικα. Η επιστήμη σας είναι μια μεθοδική μορφή παραφροσύνης.

Αυτά τα λόγια ανήκουν στον Μπλάντ(!) το παράξενο κολ-γκερλ που είναι ποιητής και ταυτόχρονα ικανός γνώστης της φυσικής και της κβαντομηχανικής. Μέσα από τον χαρακτήρα του Μπλαντ και την ειρωνική και κυνική ρητορική του (και πάντα σε συνάφεια με την ιδιότητά του ως ποιητή) ο Καίσλερ φέρνει στην επιφάνεια τον άνθρωπο που συνήθως αγνοούν τα επιστημονικά συνέδρια τα οποία υποτίθεται ότι συνεδριάζουν στο όνομά του και για την ευημερία του! Η συναισθηματική πυκνότητα που συχνά κουβαλά ένας ποιητής μαζί με την κυνικότητα που του δημιουργούν οι βασανιστικές εικόνες της πραγματικότητας, μας επιτρέπει να διακινδυνέψουμε ένα τέτοιο συμπέρασμα. Μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ένας δευτερεύον χαρακτήρας, η Κλαίρη, η οποία είναι η γυναίκα του διακεκριμένου φυσικού και εμπνευστή του συνεδρίου, Νικολάι Σολόβιεφ. Η Κλαίρη που είναι ο πιο ανθρώπινος από τους γυναικείους χαρακτήρες του βιβλίου – μια ζωολόγο, την παράξενη φίλη της “με το ξυρισμένο σβέρκο” και μια γραμματέα-πειραματόζωο του καθηγητή Βαλέντι - συζητά με τον κουρασμένο πνευματικά σύζυγό της σε διάφορους αναζωογονητικούς περιπάτους για την επιτυχία αυτού του συνεδρίου και ακόμα περισσότερο για την ενδεχόμενη χρησιμότητά του (σημειωτέον ότι ο Καίσλερ τοποθετεί την ιστορία του χρονικά συντονισμένη με τον πόλεμο του Βιετνάμ, κάνοντας έμμεσες αναφορές στην Ασία και βάζοντας το γιο της Κλαίρης και του Νικολάι να είναι κάπου χαμένος στα “ρυζοχώραφα”, εντείνοντας την πνευματική κατάπτωση του Νικολάι και κάνοντας, μέσω της κοινωνικής κριτικής την οποία δεν φείδεται στα βιβλία του, ακόμα ειρωνικότερη και συγκλονιστικότερη την ιστορία που περιγράφει).

– Τότε λοιπόν, τι είναι σοβαρό;

– Δεν ξέρεις; Ο πονόδοντος είναι σοβαρός. Όταν είναι δυνατός, ξεχνάς να λυπηθείς για το μέλλον της ανθρωπότητας.

– Τότε λοιπόν, εμπρός για πονόδοντο. Εσύ έχεις;

Ο συγγραφέας μυθοποιεί μόνο τους χαρακτήρες διατηρώντας πραγματικούς τους συγγραφείς και τα πειράματα που αναφέρονται εκτενώς στο βιβλίο. Έτσι ο αναγνώστης απολαμβάνει μία θαυμαστή περίληψη αληθινών επιστημονικών θεωριών, τις οποίες ο Καίσλερ διανθίζει με μαεστρία με σκέψεις για την αναγκαιότητα της επιστήμης, την ηθική της και την χρησιμότητά της. Ο λόγος του είναι γεμάτος με όμορφες μεταφορές που μετατρέπουν την επιστημοσύνη που καταλαμβάνει το μισό και πλέον βιβλίο σε έναν γοητευτικό αναστοχασμό που γαργαλάει το μυαλό σου με ερωτήματα άκρως σημαντικά και ενδιαφέροντα. Ανάμεσα στις “σοβαρές” συνεδρίες παρεμβάλλονται κοκτέιλ πάρτυ και γεύματα που αναδεικνύουν τις μικροκακίες και τα πάθη που ταλανίζουν αυτές τις σπουδαίες διάνοιες. Με έναν ιλαρό λόγο, ο συγγραφέας αφήνει σιγά σιγά τον αναγνώστη να ανακαλύψει την τραγωδία που γεννάται όταν επιτρέπει σε μια ντουζίνα ανθρώπων να καθορίσει το μέλλον του.

Αυτό το βιβλίο του είναι απείρως πιο σημαντικό από “Το μηδέν και το άπειρο”. Σαφώς και είναι σημαντικό να θυμόμαστε πάντα πού μπορεί να οδηγήσει η ολοκληρωτική σκέψη, πολλά βιβλία μας βοηθάνε σ' αυτό, αρκεί βέβαια να τα διαβάζουμε – όμως, για μένα, εκείνο το βιβλίο στερούνταν ολοκληρωτικά την καλλιτεχνική δημιουργία. Μετά τα δυστοπικά σενάρια των Χάξλευ και Όργουελ (παρόλο που το 1984 έπεται χρονικά του βιβλίου του Καίσλερ!) κάθε ανάλογη προσπάθεια περιγραφής του ολοκληρωτισμού φιλτράρεται μέσα από αυτά και βγαίνει συνήθως αποδυναμωμένη και στεγνωμένη (ξέρω, αυθαίρετη η σκέψη μου, αλλά ας μου επιτραπεί σας παρακαλώ, δημοκρατία έχουμε!!). “Το μηδέν και το άπειρο” ήταν ένα ενδιαφέρον ντοκουμέντο αδιάφορα γραμμένο. Αντιθέτως, το “Κολ-γκερλς” καταπιάνεται με ένα θέμα εξίσου σημαντικό – ένα είδος σύγχρονου ολοκληρωτισμού είναι η εξουσία που δίνεται σε μια μερίδα ανθρώπων που σε πολλές περιπτώσεις κρύβεται κάτω από τη φενάκη της προόδου – σε μία γλώσσα όμως, που πρωτίστως απολαμβάνει η ίδια τις ιδέες που περιγράφει πριν τις απολαύσει εσχάτως και ο αναγνώστης.

Η μετάφραση είναι της Γεωργίας Αλεξίου-Πρωταίου και σε καμία περίπτωση δεν είναι ιλαροτραγωδία! Η έκδοση είναι αξιόλογη, με δυο όμορφους πίνακες στο εξώφυλλο, όπου σε έναν από αυτούς, διακρίνεται ένας ζητιάνος που με λίγη φαντασία (που εγώ διαθέτω!), θυμίζει τον Τζόυς! Εν κατακλείδι, πρόκειται για ένα εξαιρετικά επίκαιρο βιβλίο που όταν το διαβάσετε, αναπόφευκτα θα σας φέρει στο νου διάφορα “γκρουπάκια των Βρυξελλών” στα οποία διάφοροι σπουδαίοι στύβουν το μυαλό τους για το πώς θα στύψουν τις ζωές των ανθρώπων! Ο Άρθουρ Καίσλερ αποδεικνύεται ένας σημαντικότατος διανοούμενος, ένα υποδειγματικά επαγγελματικό κολ-γκερλ που σου πηδάει ανελέητα το μυαλό με τις ιδέες του αλλά στο τέλος δεν αποκλείεται να σου χαρίσει και μια τρυφερή αγκαλιά!

                                                                                                       

                                                                                                       Μαραμπού

"Κολ-γκερλς", Άρθουρ Καίσλερ, μετ. Γεωργία Αλεξίου, εκδ. Άγκυρα, 1998