Ο γνωστός-άγνωστος Τόμας Μπέρνχαρντ

Ένα οποιοδήποτε βιβλίο του να έχεις διαβάσει (και να σου έχει αρέσει, αν και πολύ δυσκολεύομαι να πιστέψω πώς αυτό μπορεί να μην συμβεί!) θα σου είναι πλέον γνωστός. Όχι όπως συμβαίνει συνήθως με βιβλία άλλων συγγραφέων που όταν τους πρωτοδιαβάζουμε θεωρούμε ότι κάναμε μια δειλή πρώτη γνωριμία με τα θέματα και το ύφος αυτών. Με τον Τόμας Μπέρνχαρντ θα νιώσεις αμέσως μια βαθύτατη οικειότητα, μια μακροχρόνια σχέση που ανοήτως θα απορείς πώς στο καλό κατάφερε να εδραιωθεί σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα!

Πολλοί συγγραφείς είναι παράφρονες, αυτοκαταστροφικοί, καταθλιπτικοί, πεισιθάνατοι, βίαιοι, μισάνθρωποι, εγκληματίες. Σίγουρα δεν θα απολάμβανες την γνωριμία μαζί τους! Όμως μέσα στα έργα τους επιζητάς διακαώς την οικειότητα, βρίσκονται εκεί για να σε βοηθήσουν, να επωμιστούν ένα μερίδιο της θλίψης σου, να δικαιολογήσουν ένα μερίδιο της μοναξιάς σου, να αποκρούσουν με ξεχαρβαλωμένες ασπίδες τα χτυπήματα της μοίρας σου, να υποβάλουν τα διαπιστευτήρια της ήττας σου. Ο Τόμας Μπέρνχαρντ είναι ο καλύτερος σύμμαχός σου. “Γι' αυτό και η λογοτεχνία ποτέ δεν παραδίδεται οριστικά στην θλίψη. Γι' αυτό και η τέχνη είναι πρόσχαρη. Ακόμη και η τέχνη του Τόμας Μπέρνχαρντ”.

Οι άγνωστες πτυχές των συγγραφέων έχουν μια ισχυρή γοητεία αλλά ελάχιστη ουσία. Όταν το έργο και ο μύθος του συγγραφέα έχουν χτιστεί με τόσο στέρεα υλικά από τον ίδιο, καμία βλαβερή λεπτομέρεια δεν μπορεί να συνταράξει τα θεμέλια και κανένα εγκωμιαστικό γαλβάνισμα να ωραιοποιήσει τεχνητά την πρόσοψη. Ο μύθος απορροφά σαν δίνη τις ανούσιες λεπτομέρειες, και όχι το αντίστροφο. Ο δημιουργός γίνεται το έργο του! Αυτή η αίσθηση είναι πολύ έντονη στο συγκεκριμένο βιβλίο. Νιώθεις ότι δεν διαβάζεις ένα παράπλευρο κομμάτι του έργου, αλλά μια όψη του ίδιου του έργου. Προσπαθεί να φωτίσει τον άνθρωπο Μπέρνχαρντ και καταλήγει να φωτίζει τον συγγραφέα Μπέρνχαρντ.

Το βιβλίο ανθολογεί μερικές συνεντεύξεις του ίδιου του Μπέρνχαρντ, διάφορα περιστατικά που εξιστορούν φίλοι του καθώς και κρίσεις για το έργο του από σπουδαίους ομοτέχνους του, που προσπαθούν να ρίξουν φως στην “άγνωστη” πλευρά του ιδιόρρυθμου συγγραφέα. Ήταν τελικά τόσο μισάνθρωπος και αντικοινωνικός όσο του καταλόγιζαν; Η Αυστρία έβριθε πράγματι από ηλιθίους; Οι απαντήσεις σερβίρονται με την γνωστή ειρωνική μπερνχαρντική συνταγή και είναι στην κρίση του αναγνώστη, πόσες και ποιες θα πιστέψει.

[...] Υπάρχει ακόμα στο μυαλό σας η αυτοκτονία;

«Το σκέπτομαι. Δεν είναι όμως στα άμεσα σχέδιά μου».

Γιατί όχι;

«Από περιέργεια, νομίζω, από καθαρή περιέργεια. Θέλω να δω πού το πάει αυτή η ζωή, η περιέργεια είναι το μόνο πράγμα που με κρατάει στη ζωή».

Τι εννοείτε «το μόνο»; Άλλοι άνθρωποι δεν είναι καν περίεργοι και παρά ταύτα συνεχίζουν να ζουν.

«Μα δεν έχω τίποτα κατά της ζωής».

Και όμως υπάρχουν άνθρωποι που ερμηνεύουν τα βιβλία σας ως παραινέσεις αυτοκτονίας.

«Ναι, μόνο που κανείς δεν τις ακολουθεί».

Η έκδοση είναι θαυμάσια, με ποιοτικό χαρτί, όμορφα δομημένη και με αρκετές ασπρόμαυρες φωτογραφίες του Μπέρνχαρντ. Τα τυπογραφικά στοιχεία της έκδοσης μού έκαναν τρομερή εντύπωση. Όχι γιατί κουβαλούν κάποια ορατή ιδιαιτερότητα αλλά γιατί όσα βιβλία του Μπέρνχαρντ έχω διαβάσει, ήταν με εκείνη την μικροσκοπική γραμματοσειρά του Εξάντα και είχα τόσο πολύ πειστεί ότι οι σκέψεις του Μπέρνχαρντ συνοδεύονται μόνο με εκείνη την συγκεκριμένη γαρνιτούρα! Η μετάφραση είναι του Θεόδωρου Λουπασάκη και είναι πολύ καλή, αν και όπως συνέβη και με την γραμματοσειρά, με ξένισε αρκετά. Οι μεταφράσεις του Βασίλη Τομανά (ασχέτως αν είναι σωστές ή όχι) έχουν επιβληθεί σαρωτικά στους αναγνώστες και δεν μπορείς εύκολα να τις αποποιηθείς. Έτσι σε αυτό το βιβλίο, η “αμβλύνοια” μετατράπηκε στην πιο σύγχρονη λέξη “ηλιθιότητα” και η “ποταπότητα” έλειψε ολοκληρωτικά ως λέξη αλλά όχι και ως έννοια μέσα στις σκέψεις που αναπτύσσονται στο εν λόγω βιβλίο. Εσχάτως, είχα διαβάσει και την μετάφραση του Βασίλη Τσαλή για την συλλογή διηγημάτων του Μπέρνχαρντ, Πρόζα, και την βρήκα πολύ όμορφη. Όμως για να κρίνω καλύτερα, θα ήθελα μια νέα μετράφραση σε ένα μεγάλο του μυθιστόρημα, εκεί όπου ο λόγος του ρέει ορμητικός και η μετάφραση πρέπει μοιραία να συντονιστεί με την ροή του. Η έκδοση ολοκληρώνεται με μια χορταστική εγκωμιαστική εισαγωγή του Γιώργου-Ίκαρου Μπαμπασάκη.

Μετά την ανάγνωση δεν νιώθεις ότι διάβασες απλώς ένα βιβλίο για τον Μπέρνχαρντ αλλά ένα βιβλίο του Μπέρνχαρντ! Αν σου αρέσουν τα βιβλία του Αυστριακού, τότε θα σου αρέσει και αυτό. Συμπερίλαβέ το στην συλλογή σου και αναλογίσου με χιουμοριστική διάθεση, πόσο ποταπά ειρωνικό είναι το γεγονός ότι ο συγγραφεάς που έγραψε τόσο εξαντλητικά και διαχρονικά για τον εαυτό του, φιλοξενείται από τις εκδόσεις “Νάρκισσος”!!

Το δίπολο “γνωστός-άγνωστος” έχει να κάνει και με τους δικούς μας γιαλαντζί γνωστούς-αγνώστους που λυμαίνονται το κέντρο της Αθήνας. Κάνοντας έναν παραλληλισμό και χρησιμοποιώντας την ρητορική που αναμασούν τα σαπισμένα μέσα μαζικής ενημέρωσης, θα έλεγα ότι ο Τόμας Μπέρνχαρντ, είναι απροκάλυπτος προβοκάτορας, διασαλευτής της δημόσιας τάξης, εμπρηστικός και βομβιστικός απέναντι στις καλογυαλισμένες βιτρίνες των φιλήσυχων ανθρώπων, ένα απόβρασμα της κοινωνίας και ταραχοποιό στοχείο που βάζει σε κίνδυνο την εύρυθμη λειτουργία της Κυβερνώσας Ηθικής. Ας ελπίσουμε μόνο, τέτοια περιστατικά να (μην) είναι μεμονωμένα. Όπως το έχει διατυπώσει με την ταραχώδη γραφή του και ο ίδιος ο ταραχοποιός, σε μια φράση που συμπυκνώνει όλο του το έργο και κοσμεί το αυτί αυτού του υπέροχου βιβλίου:

[...] Δεν είχα ποτέ ένα πρότυπο και ποτέ δεν ήθελα να έχω. Ήθελα πάντα να είμαι μόνο ο εαυτός μου και έγραψα μόνο όσα σκέφτηκα ο ίδιος. Όσο μακρύτερα μπορώ να αναφερθώ στο παρελθόν, με θεωρούσαν γενικά ταραχοποιό. Παρέμεινα πάντοτε ταραχοποιός, σε κάθε μου ανάσα, μέσα σε κάθε γραμμή που έγραψα. Η ζωή μου ολόκληρη ως ύπαρξη δεν είναι τίποτε άλλο από σταθερή βούληση να ενοχλώ και να ερεθίζω.

Σπάσ' τα όλα, Τόμας!

                                                                                                            Μαραμπού

"Ο άγνωστος Τόμας Μπέρνχαρντ", Τ. Μπέρνχαρντ, Ε. Γέλινεκ, Μ. Ρ. Ρανίτσκι, Α. Μίλλερ, Ίνγκεμποργκ Μπάχμαν,Μπότο Στράους, κ.ά., μετ. Θεόδωρος Λουπασάκης, εκδ. Νάρκισσος, 2005, 395 σελ.