Με τον παράξενο τίτλο «Νέα φινλανδική γραμματική», το μυθιστόρημα του Ντιέγκο Μαράνι τραβά το ενδιαφέρον στο ράφι του βιβλιοπωλείου από την πρώτη στιγμή. Μόλις σε διαβεβαιώνουν πως είναι μυθιστόρημα, η περιέργεια εντείνεται: τι έχει να πει ένας Ιταλός για τα Φινλανδικά, μια από τις πλέον ανάδελφες γλώσσες. Αν δε διαβάσεις και στο αυτί πως «ο Ντιέγκο Μαράνι επινόησε την Europanto, μια γλώσσα παιχνίδι (ένα κράμα λέξεων από ευρωπαϊκές γλώσσες) στην οποία έγραψε μια συλλογή διηγημάτων και πολλά άρθρα για ευρωπαϊκές εφημερίδες» , δεν μπορεί παρά να εντυπωσιαστείς.
Η ιστορία είναι σχετικά απλή, γραμμένη με την μορφή επιστολών και ημερολογιακών καταγραφών. Ένας άντρας κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου περισυλλέχθηκε πολύ βαριά τραυματισμένος από ένα πολεμικό πλοίο. Όταν σαν από θαύμα συνέρχεται δεν θυμάται ποιος είναι, ούτε από πού και κυρίως δεν θυμάται πώς να μιλήσει. Δεν έχει γλώσσα. Ο Φινλανδικής καταγωγής γιατρός του πλοίου συνάγει από τα αρχικά στο αμπέχονο και μια ετικέτα στα ρούχα του τραυματία πως είναι ο Σάμπο Καργιαλάινεν, Φινλανδός ναύτης. Μόλις ανταποκρίνεται επαρκώς τον στέλνει σε ένα νοσοκομείο στο Ελσίνκι για να ξαναβρεί την λαλιά του.
Εκεί ο άντρας δυσκολεύεται πολύ, ιδρυματοποιείται, μαραζώνει, τελικά διαλύεται. Μαθαίνει κουτσά στραβά τα Φινλανδικά, αλλά σε καμία στιγμή δεν νιώθει πως ανήκει . Η ταυτότητά του είναι άλλη, δεν ξέρει ποια, αλλά δεν είναι αυτή.
Μόλις με σταματούσε κάποιος στο δρόμο, ακόμα και για να μου ζητήσει ότι πιο κοινότοπο, η καθησυχαστική μου ανωνυμία διαλυόταν. Όταν μιλούσα, αποκαλυπτόταν πως ήμουν ξένος. Γιατί η φωνή μου, σαν ραγισμένο κρύσταλλο, έβγαζε ψεύτικους ήχους. Η γλώσσα δεν ξεπηδούσε από μέσα μου αυθόρμητα. Έπρεπε να φτιάξω με το μυαλό μου κάθε λέξη πριν την ξεστομίσω, ψάχνοντας με κόπο την σωστή πνοή, την κατάλληλη πίεση των χειλιών, ψηλαφώντας με τη γλώσσα τον ουρανίσκο για να βρω εκείνο το μοναδικό σημείο που θα γεννούσε τον ήχο που χρειαζόμουν κι ύστερα να τον μετατρέψω στη σωστή πτώση προτού τον αφήσω να βγει. Η κοιλότητα του στόματός μου, που μου φαινόταν τόσο μικρή, ξαφνικά γινόταν τεράστια. Δεν μπορούσα να πιστέψω πως όλα παίζοντας σε απειροελάχιστα χιλιοστά, πως ένα τμήμα του πολύ τεντωμένου μυ θα μπορούσε να τινάξει στον αέρα μια ολόκληρη έννοια, ότι μια ανάσα μεγαλύτερη ή μικρότερη θα ήταν αρκετή για να με περάσουν για κάτοικο της Εσθονίας ή της Ίνγκρια ή για να κόψω ανελέητα το νήμα του νοήματος.
Τα θέματα της γλώσσα, της πατρίδας, της συντροφικότητας, της αγριότητας του πολέμου θίγονται σε βάθος. Η ταυτότητα είναι ένα θέμα που απασχολεί την λογοτεχνία σχεδόν από τότε που εφήυρε τον εαυτό της. Το ποιοι είμαστε και γιατί είμαστε αυτοί που είμαστε, κι αν αυτό μπορεί να αλλάξει, αν αλλάζει από ό,τι τραυματικό μας συμβαίνει, αν υπάρχει η δυνατότητα να είμαστε κάτι άλλο από ό,τι στο παρελθόν. Ειδικά για μένα που συχνά πυκνά ξεστομίζω το βαρύγδουπο «η μόνη μου πατρίδα είναι η γλώσσα», το βιβλίο είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, ακόμα και σαν απλό πείραμα. Αυτό το θέμα- το τι καθορίζει πως προσδιορίζεσαι και ποιος είσαι- και ο θάνατος- που επίσης θίγεται εδώ- είναι άλυτα ζήτηματα, που υποψιάζομαι πως θα αφορούν την ανθρωπότητα και κατ’ επέκταση την Τέχνη ως το τέλος.
Εν κατακλείδι, η «Νέα Φινλανδική γραμματική είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και σε κάποιες στιγμές πρωτότυπη. Εκεί κατά τη μέση του μυθιστορήματος ο αναγνώστης μπορεί να δυσανασχετήσει ελαφρώς: οι λεπτομέρειες της φινλανδικής γλώσσας κουράζουν. Όμως το τέλος, λαμπρό και άξιο ενός τέτοιου βιβλίο, τον αποζημιώνει.
Κατερίνα Μαλακατέ
«Νέα φινλανδική γραμματική», Diego Marani, μετ. Δήμητρα Δότση, εκδ. Αιώρα, 2015, σελ. 226
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου