Για χρόνια «Οι απόψεις ενός κλόουν» του Χάινριχ Μπελ ήταν στις λίστες των πιο αγαπημένων μου βιβλίων- σε κάποιες ακόμα είναι. Ο Κλόουν του Μπελ, που επιλέγει να μείνει ένας αρλεκίνος με την αιρετική ματιά του και να μην αποχωριστεί την στολή του, έχει πολλά κοινά στοιχεία με την κεντρική ηρωίδα στο «Ομαδικό πορτρέτο με μια κυρία», την Λένι. Κι η Λένι δεν μιλάει, δεν υπακούει, όμως εκείνη εντάσσεται· σε μια ομάδα ανθρώπων που την αγαπούν κι ας είναι τόσο διαφορετικοί μεταξύ τους.
Ήδη από την αρχή αυτού του ιδιόμορφου μυθιστορήματος ο αναγνώστης καταλαβαίνει πως θα τα βρει σκούρα. Αφηγητής είναι ο συγγρ., δηλαδή ο συγγραφέας της βιογραφίας της Λένι, που με εξαντλητική ακρίβεια μας μεταφέρει τις εντυπώσεις του για την Λένι και μια τοιχογραφία ανθρώπων που κινούνται ή κινούνταν γύρω της. Σαν να διαβάζουμε τις στενογραφημένες σημειώσεις από τις συνεντεύξεις του συγγρ., ο Μπελ ενορχηστρώνει ένα ακραία πολυφωνικό μυθιστόρημα, όπου κάθε χαρακτήρας έχει τη δική του φωνή και τα δικά του δίκια. Φόντο και πρωταγωνιστής είναι πάλι η ναζιστική Γερμανία του Πολέμου. Δεν μπορεί να ξεφύγει από αυτό.
Θηλυκό κεντρικό πρόσωπο στο πρώτο μέρος είναι μια γυναίκα σαράντα οκτώ ετών, Γερμανίδα· έχει ύψος 1,71, ζυγίζει 68,8 κιλά (με τα ρούχα), δηλαδή γύρω στα 300-400 γραμμάρια κάτω από το ιδεώδες βάρος· το χρώμα των ματιών της κυμαίνεται μεταξύ σκούρου μπλε και μαύρου, έχει πολύ πυκνά ξανθά μαλλιά ελαφρώς γκριζαρισμένα, τα οποία αφήνει κάτω· περιβάλλουν το κεφάλι της ολόισια, κάπως σαν κράνος.
Από τις πρώτες γραμμές αντιλαμβανόμαστε πως ο λόγος είναι μακροπερίοδος και εξαντλητικός. Η Λένι, που δεν μιλά σχεδόν ποτέ, είναι ένας χαρακτήρας εξωφρενικά καλός, το σχολιάζει κι ο ίδιος ο συγγρ. Μια γυναίκα πολύ όμορφη και αισθησιακή, που δεν υποκύπτει στα σαρκικά πάθη παρά μόνον για τον έρωτα, απολίτικη που όμως στον πόλεμο κάνει ακραίες πράξεις αντίστασης όπως να φέρει ένα φλιτζάνι αληθινού καφέ σε Ρώσο αιχμάλωτο. Μια γυναίκα που δουλεύει πάντα ως ανειδίκευτη εργάτρια, καταφέρνει όμως το αφεντικό και οι συνεργάτες της να την αγαπούν και να κάνουν θυσίες για κείνη. Τελικά στα πενήντα της κοντά καταλήγει να μένει φιλοξενούμενη στο μοναδικό σπίτι που της άφησε ο πατέρας της και που πούλησε στον Πόλεμο για ένα κομμάτι ψωμί και να κινδυνεύει με έξωση. Στο πλάι της θα σταθούν αλλοδαποί σκουπιδιάρηδες. Αλλά θα σταθούν.
Με αφορμή την Λένι, ο Μπελ διατρέχει σχεδόν όλους τους τύπους ανθρώπων και τις συμπεριφορές στον Πόλεμο. Εδώ συνυπάρχουν ο ακραίος μαυραγορίτης, με τον ναζί που τελευταία στιγμή βοήθησε την αντίσταση, ο ναζί που εξοντώθηκε με τον Ρώσο αιχμάλωτο που έχασε την ζωή του κατά λάθος, τα αγόρια που γύρισαν σακατεμένα για έναν πόλεμο που δεν τα αφορούσε και τα κορίτσια που τα κατάφεραν ή δεν τα κατάφεραν να ανταπεξέλθουν σε αυτό. Ο ουμανισμός του Μπελ δεν κρύβεται, μέσα από την αφέλεια της Λένι προκύπτει βαθιά αγάπη για τον εαυτό της και τον συνάνθρωπο. Αλλά αυτό είναι το κορυφαίο: πως σε ένα τέτοιο έργο, που απαιτεί πολυπλοκότητα τεχνικής και σκέψης, που υπερηφανεύεται πως είναι το κορυφαίο ενός κορυφαίου, τελικά πρωταγωνίστρια είναι μια αφελής γυναίκα που αγαπάει τους ανθρώπους κι επιλέγει να ζήσει όπως της πρέπει. Και στην τελική την αγαπούν κι αυτοί.
Έργο βαθιά πολιτικό, το «Ομαδικό πορτρέτο με μία κυρία» είναι αυτό που μνημονεύτηκε από την Επιτροπή όταν έδωσε το 1972 στον Χάινριχ Μπελ το Νόμπελ κι όχι αδίκως. Αν και ο Κλόουν θα μείνει για πάντα μέσα μου ως το αγαπημένο μου βιβλίο του Μπελ, τούτο εδώ βρήκε ήδη μια θέση πλάι του. Και τι ωραιότερο, σημαντικότερο αναγνωστικά από το ανοίγεις την χρονιά σου με ένα τέτοιο αριστούργημα.
«Ομαδικό πορτρέτο με μία κυρία», Χάινριχ Μπελ, μετ. Μαργαρίτα Ζαχαριάδου, εκδ. Πόλις, 2015, σελ. 523
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου