Πώς πέρασες τη μέρα σου; - (αξημέρωτα) του Μαραμπού

Παρακαλώ, προσέξτε τις ερωτήσεις σας. Αν ρωτάτε για την 16 Ιουνίου 1904 θα λάβετε μια μακροστελέστατη απάντηση και ίσως να μην σας αρέσει καθόλου αυτό. Αν απευθύνετε την ερώτηση στον Τζεήμς Τζόυς ενδέχεται να σας απαντήσει: “Α, τίποτα το ιδιαίτερο (μεγάλο ψέμα!!), τα γνωστά (Ιρλανδία και αγαπημένο βρωμοδουβλίνο – εδώ λέει την αλήθεια)”. Σε μια συνέντευξή του, ο Αμερικανός Τζόυς είπε για τον Ευρωπαίο Φώκνερ: «Πρέπει κανείς να διαβάσει τον Οδυσσέα του Τζόυς με τον ίδιο τρόπο που ένας αγράμματος χριστιανός διαβάζει την Παλαιά Διαθήκη. Με πίστη». Ξεκινώ λοιπόν, είπα μια μέρα, και ο Θεός μαζί μου!

Με όρους μουσικής θα λέγαμε ότι η φιγούρα του Τζόυς είναι pop, η γραφή του rock και η φήμη του classical. Ή μήπως είναι πολύ jazz αυτά που ισχυρίζομαι; Ο Οδυσσέας είναι αναγνωστικό απωθημένο εκατομμυρίων αναγνωστών και ίσως να αντιμετωπίζεται με περισσότερο φόβο απ' όσο του αξίζει – ο σεβασμός προς αυτόν όμως, θα πρέπει να είναι απόλυτος.

Σε όλους εσάς τους πολυμήχανους αναγνώστες που ετοιμάζεστε για το ταξίδι του Οδυσσέα, θέλω να σας προτείνω να διαβάσετε πρώτα την “Βιογραφία του Τζέημς Τζόυς” του Ρίτσαρντ Έλμαν. Ξέρω ότι είναι γοητευτικό να πιστέυουμε ότι μπορούμε να καταλάβουμε έναν σπουδαίο συγγραφέα με τις ίδιες μας τις δυνάμεις όμως ο Τζόυς δεν πρόκειται να μας χαριστεί τόσο εύκολα. «Όταν ο Μαξ Ήσταν τον ρώτησε γιατί δεν παρείχε την παραμικρή βοήθεια στον αναγνώστη, ο Τζόυς του απάντησε: “Να ξέρεις ότι οι άνθρωποι δεν εκτιμούν ποτέ τίποτα εκτός κι αν είναι να το κλέψουν. Ακόμη και μια κεραμιδόγατα προτιμάει να ξετρυπώσει ένα παλιοκόκαλο από τα σκουπίδια από το να έρθει να φάει ένα καλομαγειρεμένο κοψίδι από το πιάτο σου”». Πρόκεται ουσιαστικά για έναν θαυμάσιο οδηγό ανάγνωσης χωρίς την αρνητική χροιά και την διδακτική επιτίμηση με τις οποίες συνήθως φορτίζεται η φράση “οδηγός ανάγνωσης”. Προσωπικά, θεωρώ ότι είναι μια εξαιρετική κίνηση τακτικής που ενδεχομένως να αποσοβήσει τον κίνδυνο οριστικής ρήξης με τον Ιρλανδό συγγραφέα.

Ο Οδυσσέας είναι πολλά βιβλία μαζί – όσο τετριμμένη και αν ακούγεται η φράση αυτή – από άποψη τεχνικής, γλώσσας, μύθου, πλοκής. Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψεις σε ένα σύνολο 2000 λέξεων περίπου την σπουδαιότητα αυτού του βιβλίου. Από την άλλη, είναι εξίσου δύσκολο να βρεις τις ποιοτικές εκέινες λέξεις που θα σταθούν πλάι στην μεγαλοσύνη του, και άρα – εντελώς συγκρουσιακά – ίσως να είναι ήδη υπερβολικά πολλές οι 2000 λέξεις. Σε μία έκρηξη μεγαλομανίας, όμως, αποφάσισα να αφιερώσω μία ανάρτηση για κάθε κεφάλαιο του Οδυσσέα! Η ανάλυσή μου (αν υποθέσουμε ότι πρόκειται για τέτοια!) βασίζεται αποκλειστικά στο βιβλίο του Ρίτσαρντ Έλμαν “Βιογραφία του Τζέημς Τζους” και σε όσα βιβλία του ίδιου του Τζόυς έχω διαβάσει.

[...] Στην Οδύσσεια εμπεριέχονται τα πιο όμορφα, τα πιο ανθρώπινα χαρακτηριστικά. (...) Πρόσεξε την ομορφιά των μοτίβων: ο μοναδικός άνδρας σε όλη την Ελλάδα που είναι εναντίον του πολέμου, και ο πατέρας. (...) Μετά την Τροία δεν ξαναγίνεται λόγος για τον Αχιλλέα, τον Μενέλαο, τον Αγαμέμνονα. Μόνον ένας δεν εγκαταλείπει το προσκήνιο, γιατί η σταδιοδρομία του ως ήρωα έχει μόλις αρχίσει: ο Οδυσσέας. (...) Κατόπιν έχουμε το μοτίβο της περιπλάνησης... το μοτίβο του καλλιτέχνη που προτιμάει να θυσιάσει τη ζωή του από το να απαρνηθεί αυτό που τον ενδιαφέρει... Κατόπιν το εκπληκτικό χιούμορ στον Πολύφημο! “Το όνομά μου είναι Κανένας” (...) Και η επιστροφή, πόσο βαθιά ανθρώπινη! (...) Σχεδόν φοβάμαι να καταπιαστώ με ένα τέτοιο θέμα. Είναι συνταρακτικό.

Με αυτές τις σκέψεις, ο Τζόυς ύφαινε στο μυαλό του το μυθιστόρημα που θα γινόταν το λογοτεχνικό αριστούργημα του περασμένου αιώνα. Η ιστορία τοποθετείται μία συγκεκριμένη μέρα στο Δουβλίνο, την 16 Ιουνίου 1904. Είναι η μέρα που γνώρισε την γυναίκα του Νόρα, με την οποία έζησε μαζί της μια ολόκληρη ζωή έξω, αλλά κυρίως μέσα στην λογοτεχνία. Η 16ή Ιουνίου ήταν η ιερή μέρα που χώρισε τον Στήβεν Δαίδαλο, τον επαναστατημένο νέο, από τον Λέοπολντ Μπλουμ, τον περιποιητικό σύζυγο. Αυτές οι δύο φωνές συνυπάρχουν αρμονικά μέσα στον Οδύσσεα, ώστοσο να μην ξεχνάμε ότι τις χωρίζει μια περίοδος περίπου 20 χρόνων. Ο Στέφανος παραμένει ο οργισμένος έφηβος του Πορτραίτου και ουσιαστικά τα 3 πρώτα κεφάλαια του Οδυσσέα είναι μια συνέχειά του. Στην εσωτερική του φωνή είναι πολύ εύκολο για μας να αναγνωρίσουμε ευκρινώς τον ίδιο τον Τζόυς. Ο Μπλουμ που πρωτοεμφανίζεται στο τέταρτο κεφάλαιο είναι μια συρραφή τύπων/φωνών και μας δυσκολεύει περισσότερο να αναγνωρίσουμε σε αυτόν την περσόνα του Τζόυς.

[...] Ο Άλντους Χάξλει υποστηρίζει ότι ο Τζόυς επέμενε σε μια ετυμολογία “του δέκατου τρίτου αιώνα” για τον ελληνικό τύπο του ονόματος Οδυσσέας. Υποστήριζε ότι ήταν ένας συνδυασμός του Ούτις-κανένας και του Ζευς-θεός. Η ετυμολογία είναι απλούστατα φαντασιώδης, αλλά πρόκειται για ελεγχόμενη φαντασίωση που στην ουσία ενισχύει την εικόνα του Τζόυς για τον σύγχρονο Οδυσσέα. Διότι ο Μπλουμ είναι ένας “κανένας” – ένας πλασιέ, ο οποίος εκτός από την οικογένειά του, δεν έχει στην ουσία καμιά επίδραση στον κόσμο γύρω του – κι όμως υπάρχει θεός μέσα του. Λέγοντας θεός ο Τζόυς δεν έχει κατά νου τον Χριστιανισμό (...) Το θεικό κομμάτι του Μπλουμ είναι η ανθρώπινη φύση του – η θεωρία ότι υπάρχει ένας δεσμός ανάμεσα στον ίδιο και στα άλλα πλάσματα.

Έχετε ακόμα αμφιβολίες; Πιστεύετε ότι θα τα βρείτε σκούρα; Μήπως θεωρείτε ότι δεν αξίζει να το διαβάσετε; Έλα, δε θέλω να ακούω βλακείες.

Προς στιγμή η Καθλήν αιφνιδιάστηκε, αμέσως όμως είπε, «Να σου πω, Τζιμ, η μητέρα είπε πως δεν αξίζει να το διαβάσει κανείς». «Αν δεν αξίζει να διαβάσει κανείς τον Οδυσσέα, τότε δεν αξίζει η ζωή που ζούμε», απάντησε ο Τζόυς.

                                                                                                             Μαραμπού 

"Οδυσσέας", Τζέημς Τζόυς, μετ. Ελευθέριος Ανευλαβής, εκδ. Κάκτος, 2014, σελ 1098