Ο δημιουργός και το έργο του. Δυο ξεχωριστές οντότητες.

Με αφορμή δύο πρόσφατα περιστατικά, ήθελα να μοιραστώ κάποιες σκέψεις που έχουν να κάνουν με τον δημιουργό και το έργο του.

Πρώτο τούτο εδώ: Αναρτώ ανακοίνωση για λογοτεχνικό διαγωνισμό κι ανάμεσα στους κριτές είναι η Σώτη Τριανταφύλλου. Τόσο στα σχόλια όσο και στα mails σχεδόν κανείς δεν ασχολείται με τον διαγωνισμό αυτό καθ’ αυτό, ξεκινά όμως μια κουβέντα που έχει να κάνει με το αν και κατά πόσον το λογοτεχνικό της έργο μπορεί να ιδωθεί ξέχωρα από την πολιτική της θέση όπως εκφράζεται στα πρόσφατα άρθρα της κι ακόμα αν δικαιούται μια γυναίκα που εκφράζει τόσο συντηρητικές πολιτικές θέσεις να κρίνει τα λογοτεχνικά έργα νέων ανθρώπων.

Δεύτερο: Ανεβάζει ο Librofilo μια σχεδόν υμνητική κριτική για "Το Χαστουκόδεντρο" του Άρη Μαραγκόπουλου, όπου ως αναγνώστης εκφράζει και μια δυο ενστάσεις στις λεπτομέρειες. Ο κ. Μαραγκόπουλος μπαίνει στον κόπο να απαντήσει. Στην αρχή αυτό με ξενίζει. Στην χθεσινή εκπομπή του Λιμπ στον amagi με καλεσμένο τον συγγραφέα καταλαβαίνω πως πρόκειται για έναν αξιολογότατο άνθρωπο, που επέλεξε να υπερασπιστεί το έργο του (έναντι όποια κριτικής, όχι μόνο αυτής) από θέμα αρχής.

Είναι λοιπόν το λογοτεχνικό έργο ξέχωρο από το δημιουργό του ή η προσωπικότητα και η συμπεριφορά του συγγραφέα, το τι λέει για αυτό, πρέπει να μας αφορά, να επηρεάζει την κρίση μας, να διαμορφώνει την άποψή μας και για το κείμενο. Από παλιά η γνώμη μου ήταν πως η καλλιτεχνική δημιουργία είναι παιδί του καλλιτέχνη, αλλά δεν είναι ο ίδιος ο καλλιτέχνης. Ας εξηγηθώ. Από τη στιγμή που ένα κείμενο φεύγει πια από τα χέρια του δημιουργού, έχει μια πορεία ανθύπαρκτη που αφορά και άλλους ανθρώπους. Η τέχνη, που στοχεύει στο θυμικό όσο και τη λογική μας, είναι προϊόν αλληλεπίδρασης. Άρα, διαβάζοντας τα άρθρα της κας Τριανταφύλλου αλληλεπιδρώ με την δημόσια εικόνα της και επιλέγω να μη μου αρέσει (για να το θέσω κομψά) - όμως τα βιβλία της τι λόγο έχω να τα κρίνω από αυτό, διαβάζοντας κατά το παρελθόν κάποια από αυτά διαμόρφωσα άποψη ως αναγνώστης. Το αντίστοιχο με τον κ. Μαραγκόπουλο, ακούγοντας τον χθες στο ραδιόφωνο σχημάτισα πολύ καλή γνώμη για εκείνον, τα βιβλία του όμως όταν τα διαβάσω θα πρέπει να τα κρίνω ως έργα τέχνης χωρίς να επηρεαστώ από τη δική του εικόνα ή τα λόγια του για αυτά. 

Υπάρχει ο αντίλογος. Πως από τη στιγμή που μιλάμε για σύγχρονο με μας συγγραφέα, τόσο στον τόπο όσο και στην εποχή, αναπότρεπτα δημιουργούμε στο μυαλό μας συνδέσεις που μας προδιαθέτουν θετικά ή αρνητικά για το έργο, χωρίς καν να το θέλουμε. Ή πως έτσι συγχωρούνται στους πάντες τα πάντα. Κι ακόμα πως κάθε γονιός θα υπερασπιζόταν το «παιδί» του με νύχια και με δόντια, ακόμα κι αν ενδόμυχα ήξερε κι ο ίδιος τις αδυναμίες του ∙πόσο μάλλον για να διατρανώσει τα σημαντικά του στοιχεία.

Παρ’ όλες τις ενστάσεις, δεν πείθομαι. Θεωρώ πως το έργο, το κάθε κείμενο ξεχωριστά, πρέπει να κρίνεται για αυτό που είναι. Όταν διαβάζω είμαι εγώ και το μυθιστόρημα, συμμετέχω στην τελική μορφή του, το αλλάζω μέσα μου, πολλές φορές με τρόπους που ο συγγραφέας ούτε φανταζόταν και πιθανότατα ούτε καν θα ήθελε. Το ίδιο κι όταν ακούω μουσική ή βλέπω έναν πίνακα. Δεν μπορώ και δεν θέλω να σκεφτώ τον δημιουργό, δε θα ήθελα να κρίνω "Το ταξίδι στην άκρη της νύχτας" σε σχέση με αυτά που ξέρουμε για τον Σελίν ή τα κάντος του Έζρα Πάουντ με βάση τη φιλοναζιστική του θέση. Αν ένα βιβλίο καταφέρει να εισχωρήσει στο ασυνείδητό μου, να με μάθει δυο τρία πράγματα για τον κόσμο και για μένα, αυτό είναι η μαγεία της ίδιας της τέχνης και δεν μπορεί να περιλαμβάνεται στη συνειδητή πρόθεση του συγγραφέα. Ούτε μπορεί να διορθωθεί με ύστερα λόγια του συγγραφέα- κακά ή καλά, αδιάφορο- η γεύση που μου άφησε το ίδιο το έργο.

Υ.Γ. 42 Όπως καταλαβαίνετε τα πρόσωπα έτυχε να είναι αυτά στη δεδομένη χρονική στιγμή. Δε θέλω να ανοίξει μια κουβέντα για τη Σώτη Τριανταφύλλου ξανά, ούτε φυσικά για τον Άρη Μαραγκόπουλο.