"Tρόμος", Vladimir Makanin

Ο Βλαντιμίρ Μακάνιν ανήκει σε εκείνη τη γενιά των Ρώσων δημιουργών που έζησαν τη Σοβιετική κυριαρχία τόσο στην ακμή όσο και την παρακμή της. Υποθέτω πως αν η χώρα σου έχει τόσο εντυπωσιακή παράδοση στη λογοτεχνία και ταυτόχρονα τόσο έντονη πρόσφατη πολιτική ιστορία, το να καταφέρεις να αναμετρηθείς με τους δαίμονες σου, λογοτεχνικούς και πολιτικούς μετρά για άθλος. Σε τούτο το μυθιστόρημα, που στην αρχή του φαντάζεται κανείς πως η πολιτική δεν έχει καμία θέση, ο Μακάνιν τα καταφέρνει καλά. Όχι τόσο καλά όσο στο «Αντεργκράουντ» που αγγίζει τα όρια του αριστουργήματος, πάντως μας δίνει ένα μυθιστόρημα που κανείς κλείνοντάς το δεν θα αναρωτηθεί γιατί το διάβασε. Αρκεί να καταφέρει να φτάσει ως το τέλος.

Ήρωας του βιβλίου είναι ένας γεράκος, ο Πιοτρ Πετρόβιτς, ένα λάγνο άνθρωπάκι που συνεχώς ονειρεύεται τις νεαρές κοπελιές που φιλοξενούνται στις γειτονικές ντάτσες. Ζει σε ένα μέρος που για τους άλλους θεωρείται εξοχικό και τις καλοκαιρινές νύχτες με φεγγάρι μπουκάρει στα ξένα σπίτια για να χαζέψει νεανικά γυναικεία κορμιά να κοιμούνται, να τις αγγίξει, να τις χαϊδέψει και γιατί όχι να τις πηδήξει. Για αυτό το τελευταίο διατηρούμε φυσικά τις αμφιβολίες μας, γιατί ο γεράκος είναι και αφηγητής και είναι δύσκολο να τον εμπιστευτείς.

Ο Πιοτρ Πετρόβιτς με το βίτσιο του πηδήματος της νεανικής σάρκας μπαίνει σε ψυχιατρείο, έπειτα τον αναλαμβάνει εξωτερικός ψυχολόγος αλλά δε γιατρεύεται. Σε αντιδιαστολή ο νεαρός εγγονός του που μόλις γύρισε από τον πόλεμο δεν μπορεί να κοιμηθεί παρά σε λακκούβες στο χώμα που μοιάζουν με το χαράκωμα, και δεν του σηκώνεται με τίποτα.

Το βιβλίο κάνει μια μεγάλη κοιλιά περίπου στη μέση, νομίζεις πως πια τα έχεις ακούσει όλα για την μεγάλη ηλικία και τα κοριτσάκια, ώσπου μια νεαρή εικοσάχρονη ναρκομανής βουτά ένα αμάξι, χώνει και τον παππού μέσα και σε αναζήτηση της δόσης της βρίσκονται μαζί στον Λευκό Οίκο πάνω στη μέρα που τον ζώνουν τα τανκς το 1993, πάνω στην ανατροπή. Εκεί το ενδιαφέρον αναζωπυρώνεται και παραμένει καυτό ως το τέλος, αν και ο αφηγητής μας κάπου κάπου ξεσκεπάζεται ως προς τη φερεγγυότητά του. Παρ’ όλα αυτά καταλαβαίνει με διαύγεια τι είναι αυτό που συμβαίνει στην πατρίδα του.

«Στον Λευκό Οίκο πυροβολούν παντού, χτυπολογούν τις (ιστορικές) ομοβροντίες τους, στους διαδρόμους χοροπηδάνε μισοσπασμένα τούβλα... Μπουμπουνητά… Βρέχει τζάμια από τα παράθυρα… Και σε μια γωνιά, σε μια μικρή γωνίτσα, βογκάει μια νεαρή γυναίκα, βασανίζεται από τον πόνο του στερητικού συνδρόμου.

            Μοιάζει λες κι εδώ βασανίζεται η νεαρή και όμορφη Ρωσία, προσπαθώντας να κατανικήσει μέσα της (στερητικό σύνδρομο!) τον αιώνιο εθισμό της στα ναρκωτικά. Στο ναρκωτικό της απολυταρχίας, εννοείται. Αμάν αυτό το στερητικό σύνδρομο. Αμάν και το σινεμά. Δίπλα στην κόρη βρίσκεται ένας γερούλιακας… Κι αυτός όμως κάποιο νόημα έχει…Ο γέρος είμαι εγώ, η προσωποποίηση της παλιάς Ρωσίας, που δεν εναντιώνεται στη νέα. Αλλά και να τη βοηθήσει δεν μπορεί- μόνο λίγο νεράκι από ένα ποτήρι της στάζει, μερικές σταγόνες ως αγίασμα από το γεροντικό, ξεραμένο χέρι. Ε; Τι πράγμα;»

Ο συγγραφέας χειρίζεται με επιδεξιότητα θέματα που συνήθως δεν θίγονται, τον πόνο της τρίτης ηλικίας που βλέπει την ακμή της να έχει περάσει, που ντρέπεται για τη ζαρωμένη σάρκα της και ταυτόχρονα θέλει ακόμα να ζήσει. Την ακατανόητη αφροντισιά των νέων για αυτό που έχουν. Κι ακουμπά με αγάπη, ίσως καν χωρίς να παίρνει θέση, ένα θέμα βαθιά πολιτικό, το κάνει προσωπικό και συλλογικό μαζί. Γιατί εκείνη τη μέρα με τα τανκς, χωρίς κανείς να τους έχει συντονίσει, στο πεζοδρόμιο απέναντι από το Λευκό Οίκο βρέθηκαν ένα σωρό γέροι, χωρίς πανώ, συνθήματα, τίποτα. Απλά για να παρακολουθήσουν την Ιστορία. Ή ίσως από καθαρό Τρόμο.


"Τρόμος", Βλαντιμίρ Μακάνιν, μετ.Αλεξάνδρα Ιωαννίδου, εκδ. Καστανιώτης, 2009, σελ. 432